WARTO PRZYPOMNIEĆ DZIEJ SPISYWANIA AWESTY I JĘZYKA, W KTÓRYM ZOSTAŁĄ SPISANA
Język awestyjski według najnowszych badań i konsensusu naukowego ukształtował się przypuszczalnie między czwartym a drugim tysiącleciem p.n.e. z języka indoeuropejskiego, mniej więcej w tym samym czasie co sanskryt i wykazuje z nim olbrzymią zbieżność oraz podobieństwo.
STAROAWESTYJSKI
Jako w pełni ukształtowany znany jest jako język staroawestyjski (2000-1500 p.n.e.) i w tym języku Zaratusztra stworzył swoje Manthry–Pieśni, czyli Gathy, oraz 2 modlitwy, jak wierzymy, powierzone mu przez Boga: Ahunawara i Aszem Vohu.
MŁODOAWESTYJSKI
Późniejsze teksty części Awesty, czyli pozostałe Gathy tworzące razem z Gathami Zaratusztry Jasnę, część Wendidadu (Widewdad) i pozostałe teksty Awesty zostały stworzone w języku młodoawestyjskim, przypuszczalnie już po śmierci Zaratusztry. Khorda Awesta czyli "młodsza Awesta" lub "mała Awesta" zawiera kompilację tekstów w językach staro- i młodoawestyjskim oraz w języku średnioperskim Pazand (II-IX w. n.e.) z okresu monarchii Sasanidów (II – VII w. n.e.).
STAROPERSKI
Z języka awestyjskiego wyewoluował język staroperski, znany od VI wieku p.n.e.. Używany był w czasach panowania dynastii Achemenidów. W języku tym zapisane zostały najstarsze teksty związane z religią Zaratusztry, znane z inskrypcji naskalnych Achemenidów, tabliczek elamickich, a także tabliczek z Pesepolis. W tym czasie język awestyjski był już językiem praktycznie martwym, znanym jedynie magom i nielicznym uczonym.
PERSKIE PISMO KLINOWE
Język staroperski był zapisywany pismem klinowym wywodzącycym się z klinowego pisma akadyjskiego i medyjskiego, adaptowanym do języka perskiego. Miał on charakter sylabiczny.
PIERWSZA PRÓBA ZAPISU
Według tradycji Awesta została po raz pierwszy spisana za czasów Achemenidów na pergaminie i jednym egzemplarzu z blach złota (lub złoconym pergaminie, co bardziej prawdopodobne) w okresie od połowy VIII - do końca IV w p.n.e.. Nie była to jednak literatura powszechnie dostępna. Księgi stanowiły swoiste sacrum przechowywane w kilku świątyniach „Królewskiego Ognia”. Jakim pismem posłużono się do spisania tych manuskryptów zupełnie nie wiemy. Paradoksalnie mógł być to język aramejski, który był lingua franca w całym imperium.
TRADYCJA USTNA
Powszechnie teksty Awesty od 1500 r. p.n.e. aż do czasów dynastii Partów (II w. p.n.e. – II w. n.e.) były recytowane z pamięci. Opanowanie tekstów Awesty na pamięć było obowiązkiem dziedzicznych kapłanów zaratusztriańskich, którzy uczyli się ich od czasów Zaratusztry. Nauce na pamięć służyły zarówno ich poetycka i rytmiczna formuła, jak i specjalna cecha języka awestyjskiego jakim jest wieloznaczeniowość słów i terminów, a także ich zestawień oraz kolejności użycia. Analogicznie, mniej więcej w tym samym czasie powstały indyjskie Wedy, które, podobnie jak Awesta, także przekazywane były w formie ustnej.
NIEPOWODZENIE PIERWSZYCH PRÓB ZAPISU AWESTY I WED
Pierwszy, równie efemeryczny zapis Wed w języku wedyjskim jest obecnie datowany na połowę VIII – VI w p.n.e, czyli w podobnym czasie co Awesta lub niewiele wcześniej. Jak wiadomo, obydwie próby były okresowe oraz elitarne i nie wyparły przekazu ustnego. Niepowodzenie pisanej wersji Awesty i Wed związane było ze swego rodzaju monopolem magów-mobadów i braminów na posiadanie pełnej wiedzy rytualnej, religijnej jak i niedoskonałością ówczesnych form pisma, które nie uwzględniało niuansów awestyjskiej i sanskryckiej fonetyki. Przykładowo, dopiero wynalezienie pisma Khaorostii, wprowadzenie go przez Persów do Indii i stworzenie później na jego podstawie pisma brahmi (III w p.n.e.), z którego wewoluowało dewangari, pozwoliło na adekwatny zapis Wed w sanskrycie, ok III wieku n.e.
PIERWSZE ZNISZCZENIE AWESTY
Losy zapisu języka Awestyjskiego skomplikował najazd Aleksandra Macedońskiego, który nakazał zniszczenie pisanych egzemplarzy Awesty, a także fizyczną eksterminację kapłanów zaratusztriańskich. Gdyby nie jego przedwczesna śmierć, być może nie zachowało by się nic z dzieła Zaratusztry i jego następców. Niestety w trakcie prześladowań, które trwały taże za panowania w Iranie diadochów z macedońskiej dynastii Seleucydów, przypuszczalnie część tekstów uległa zapomnieniu. Według legendy, dwadzieścia jeden nasków („ksiąg”) Awesty stworzonych przez Ahurę Mazdę Zaratusztra podarował swojemu patronowi - Królowi Wisztaspie (Denkard 4A, 3A). Podobno Wisztaspa (Dk 3A) lub inny król z legendarnej dynastii Kajanidów - Dara I ( Dk4B) nakazał sporządzić dwie kopie, z których jedna przechowywana była w skarbcu, a druga w archiwum królewskim (Dk 4B, 5). Po podboju Aleksandra, Awesta została zniszczona lub rozproszona przez Greków, którzy przetłumaczyli jedynie fragmenty naukowe, z których mogli skorzystać (AVN 7–9, Dk 3B,8).
REDAKCJA PARTYJSKA
Dopiero po upadku monarchii Seleucydów, Partowie z dynastii Arsacydów, wyznający również zaratusztrianizm stworzyli korzystne warunki dla rozwoju religii i kultury. Król Wologases III wydał rozkaz spisania całej Awesty i osobiście nadzorował (około 160 AD) jej skompilowanie ze wszystkich zapamiętanych tekstów.
REDAKCJA SASANIDZKA
Prace te zostały jednak ukończone dopiero za panowania dynastii Sasanidów. Według księgi Denkard zestawienie i redakcję ocalałych tekstów Awesty przypisuje się kapłanowi Tansarowi z wczesnej epoki Sasanidzkiej za panowania Ardaszira I (r. 224–242 n.e.) i Szapura I (240/242–272 n.e.), który miał zebrać rozproszone dzieła i zatwierdzić tylko ich część jako autorytatywną (Dk 3C, 4D, 4E). Dzieło Tansara miał dokończyć Adurbad Mahraspandan (arcykapłan Szapura II (309–379 n.e.), który dokonał generalnej rewizji kanonu, dbając o jego ortodoksję (Dk 4F, AVN 1,12–1,16). Ostateczna rewizja została podjęta rzekomo w VI wieku n.e. za Chosrowa I (Dk 4G).
ALFABET AWESTYJSKI I JĘZYK ŚREDNIOPERSKI (PAZEND)
Awestę za czasów Sasanidów spisano alfabetem AWESTYJSKIM, w stworzonym w tym czasie dla zapisu języka Pahlawi (średnioperski) i Pazend.
DRUGIE ZNISZCZENIE AWESTY
Kolejną falę zniszczenia przyniosła Aweście fala najeźdźców muzułmańskich w okresie od VII do X w n.e.. Nie wdając się w dalsze szczegóły, zachowała się do naszych czasów redakcja Awesty i to także niepełna, zawierająca zaledwie 1/4 oryginału. Jako ciekawostka, w językach słowiańskich zachowało się wiele słów mających te same korzenie co język Awesty i bardzo do siebie podobnych. Z moich doświadczeń z językiem awestyjskim mogę powiedzieć, że jest pełen niespodzianek, zarazem niezwykłej kondensacji i pojmowania kontekstowego. To, co dzisiaj wymaga czasem kilku lub kilkunastu zdań, w awestyjskim da się wyrazić zwrotem z 3 lub 5 słów.
Dla zainteresowanych zapisem klinowym w staroperskim przesyłam sylabariusz w pliku pdf. Niestety dostępny jedynie w języku angielskim, ale w czasach googla można sobie poradzić 😉.
Tu można pobrać czcionkę awestyjską dla systemu Windows:
https://www.iranchamber.com/scripts/avestan_alphabet.php
Zestaw inskrypcji Achemenidzkich w języku staroperskim znajduje się tutaj:
http://www.avesta.org/op/op.ht
Źródło:
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02GAfDJpeBRfMrcN7pFqrRTxeJpx1cQkomQCUmAX3tLydtrcXYv3J9oLyfLCArqSrNl&id=100077434633790&__cft__[0]=AZUF9Q0dby_Q639ZcGqz6KyZvO4S5P6VfDeg3TQGuaa7fFOVwYquGWE-8h-e-Pb8amZj-tUwslr_hEVBLG11cXd6Vku_XvJ--N0RBt2M75PbTceVla2UItbQi_BMzjS_71T6jUBT7oRrFSWSnYih--HQIGqrzRk7p-bDF6d4aYvGBFF9EhQIB2RtiDpIQmVrNtI6BxJOpg9o1SoWEyvphEh_&__tn__=%2CO%2CP-R
Komentarze
Prześlij komentarz