Etapy dochodzenia do liturgii Kościoła Starokatolickiego Mariawitów

GŁÓWNE ETAPY DOCHODZENIA DO WSPÓŁCZESNEJ LITURGII KOŚCIOŁA STAROKATOLICKIEGO MARIAWITÓW

Pierwsze zmiany w liturgii dotyczące wprowadzenia języków narodowych miały miejsce już w latach 1907-1908. Niebawem, jeszcze przed I wojną światową, zostały wydane pierwsze mszały dla kapłanów i pierwsze książeczki do nabożeństwa dla wiernych ułatwiające im podążanie za zreformowaną liturgią – zawierały już one pełny porządek Mszy św. po polsku.

Za życia Mateczki w 1916 r. ustalono także, że po czytanej Mszy św., z wyjątkiem Mszy św. sprawowanych w szczególnych intencjach, miała być odmawiana Litania do Ducha Przenajświętszego.

Myśląc o początkach mariawickiej liturgii należy pamiętać, że była ona układana przez pierwszych kapłanów z udziałem Mateczki i tworzona pod Bożym natchnieniem, gdyż Mateczka aprobowała przetłumaczone na język polski teksty mszalne. Z tego względu, jak i ze względów opisanych w poprzednich rozdziałach, jak zanotował A. Wiśniewski, „tak tekst liturgii, jak i gesty w niej obowiązujące, mają swoje treści i głębokie znaczenie. Manipulowanie więc tekstem, pomijanie go niezgodnie z Mszałem, wprowadzanie indywidualnych innowacji jest rzeczą niezmiernie naganną. […] [Wszelkie zmiany – przyp. aut.] powinny być zaakceptowane przez Kościół i poprzedzone głębokim namysłem. U podstaw wszelkich zmian musi leżeć zasada, że zmiana nie jest podyktowana chęcią skrócenia czasu modlitwy”, lecz ma swoje uzasadnienie duchowe. 

***

Czasem bardzo ważnym dla mariawickiej liturgii był też okres międzywojenny, kiedy zostały wydane kolejne księgi liturgiczne, w tym kompletny mszał czyli księga służąca przede wszystkim do odprawiania Mszy św. 

W tym samym czasie, w ramach tzw. reform abp. M. Michała Kowalskiego, zostały wprowadzone istotne zmiany do liturgii. Obejmowały one m.in. zniesienie ceremonii wielkotygodniowych (w to miejsce były po prostu odprawiane Msze św. z odczytaniem Męki Pańskiej), w tym ubierania Grobu Pańskiego i święcenia pokarmów, z wyjątkiem nabożeństwa rezurekcyjnego w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego. Listę zmian uzupełniała zupełna likwidację poświęceń za pomocą wody święconej (w to miejsce święcono przedmioty przez położenie ich na ołtarzu) i wprowadzenie kultu Mateczki. 

Nie są one głównym przedmiotem niniejszego opracowania i będą omawiane tylko w szczególnych wypadkach, gdyż większość z nich wyszła z użycia po pozbawieniu abp. M. Michała stanowiska zwierzchnika Kościoła.




Już po drugiej wojnie światowej, w 1966 r. zostały ogłoszone zmiany w liturgii uchwalone przez Kapitułę Generalną (zgromadzenie wszystkich biskupów i kapłanów Kościoła Starokatolickiego Mariawitów):

• nowy ryt spowiedzi powszechnej dla dorosłych;

• wspólne odmawianie ministrantury przez wiernych i ministrantów na początku Mszy św.;

• czytania mszalne we Mszy św. recytowanej głoszone przez duchownego versus populum - odwróconego w kierunku do ludzi (a nie do ołtarza, jak w liturgii trydenckiej);

• wspólne śpiewanie lub odmawianie modlitwy Pańskiej przez kapłana i wiernych (wcześniej, wzorem liturgii trydenckiej, wierni dodawali tylko na końcu „Ale nas zbaw ode złego”).

Wiele z tych zmian nawiązuje do ducha reform liturgicznych wprowadzanych w Kościele Rzymskokatolickim po soborze watykańskim II. Ówczesna Komisja Liturgiczna Kościoła Starokatolickiego Mariawitów rozpoczęła pracę wiosną 1963 r., a więc w roku przyjęcia soborowego dokumentu o liturgii – „Sacrosanctum concilium” („Święty sobór”), który zapoczątkował rzymskokatolicką reformę liturgii. 

Mariawicka książeczka do nabożeństwa, tzw. brewiarzyk, z 2001 r. ze spraw nowych między innymi usankcjonowała wspólne recytowanie części stałych Mszy św. przez kapłana i wiernych oraz potwierdziła zasadę odmawiania wyznania wiary nie tylko w niedziele i święta, ale także w czwartki, jako dzień o szczególnym znaczeniu dla mariawitów. W tym wydaniu brewiarzyka został także wyraźnie potwierdzony udział ludu w odmawianiu ministrantury.

Pewna ilość powojennych zmian w liturgii nie została nigdy publicznie ogłoszona. W szczególności mam tu na myśli zmianę miejsca spoczywania Hostii w czasie Mszy św. między ofiarowaniem a Komunią św. kapłańską, przypisywaną jednej z kolejnych Komisji Liturgicznych Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. W liturgii trydenckiej Hostia spoczywa najpierw na małym kwadratowym kawałku płótna – korporale a potem – na patenie, zaś większość kapłanów mariawitów dla ochrony drobinek Ciała Pańskiego umieszcza ją obecnie od razu na patenie, podobnie jak we współczesnej liturgii rzymskokatolickiej. 

W zakresie liturgii ze względu na jego zainteresowania tym obszarem wiele działań podejmował także Biskup Naczelny M. Tymoteusz Kowalski (1931-1997, okres sprawowania stanowiska: 1972-1997) – przypisuje mu się zarówno rozszerzenie stosowania prefacji o Męce Pańskiej na cały okres Wielkiego Postu, które weszło do praktyki liturgicznej jak i próbę wprowadzenia  rzymskokatolickiej prefacji adwentowej na czas adwentu, która się jednak nie ugruntowała. Moim zdaniem, od biskupa Tymoteusza Kowalskiego należy także wywodzić niepisane przyzwolenie na odprawianie Mszy św. w warunkach polowych versus populum (tzn. przez kapłana odwróconego do wiernych) jak we współczesnej liturgii rzymskokatolickiej. 

Komisja Liturgiczna kolejnej kadencji pracowała nad wydaniem nowego „Mszału eucharystycznego”. W ramach tych prac został np. przepisany do wersji elektronicznej cały tekst „starego” mszału. 

Po śmierci kapłana Pawła Rudnickiego w 2013 r., który można przypuszczać, że był spiritus movens komisji ze względu na swoją wiedzę z obszaru liturgii, temu ciału nie udało się jednak ukończyć jego dzieła ze względu na różne przeciwności np. wysoki koszt umieszczenia w mszale współczesnego tłumaczenia tekstów biblijnych. 

Do prac komisji w pewien sposób nawiązuje natomiast reprint mszału według jego oryginalnego wydania dokonany w 2021 r. przez jej członka, kapłana M. Zbigniewa Nawarę przy współpracy duchownych młodego pokolenia. Nie jest to jednak prosty reprint. Publikacja ukazała się w dwóch wariantach, które obejmują mniejszą lub większą ilość dodatkowych formularzy mszalnych (części zmiennych Mszy św. na dany obchód liturgiczny), których dotychczas brakowało w mszale, np. na uroczystości parafialne albo na szczególne potrzeby (np. przy udzieleniu sakramentu bierzmowania albo na jubileusz małżeński). Zostały one w istotnej części spisane ze źródeł rękopiśmiennych zachowanych w poszczególnych parafiach.


Źródła:

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02fGXVK3NHq2n4rb2kemzMFUEKYqLz8bMjwounMmyujrkfZYGaMi1ypnZrc5AhMPbel&id=100094089991050

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02rz98WF5o5FmLPjL3XK6jsARWjcMA9C1aounLs2GJSuBeMHnJBVrzUsCN6522sksNl&id=100094089991050

Zdjęcie: Strona tytułowa mariawickiego mszału. (Źródło: Biblioteka Narodowa. Licencja: http://creativecommons.org/publicdomain/mark/1.0/)


Komentarze