(…) „Zaratusztrianizm w porównaniu z innymi religiami Zaratusztrianizm jest uważany przez część naukowców, za religię dualistyczną, być może nawet za religię dualistyczną par excellence. Brak dowodów, czy był to samo-opis Zaratusztrian w starożytności. Etykieta ma na celu odróżnienie grupy, która ją nosi, od innych grup. Jeśli żadne grupy w pobliżu nie są oznaczone jako „monoteistyczne”, sztandar dualizmu jest zbędny. Nic nie wskazuje na to, że terminy te były znane w języku staroperskim lub środkowo-perskim (Pahlawi), a Zaratusztrianie najwyraźniej używali określenia zbliżonego do terminu dualizm dopiero w późnej swojej historii, być może nie wcześniej niż we wczesnym okresie islamu. Można przypuszczać, że wyznawcy religii awestyjskiej byliby zaskoczeni, gdyby się dowiedzieli, że są „dualistami”, czyli czcicielami dwóch bytów, którymi nie byli. Członkowie starożytnej izraelickiej federacji plemion mogli być nie mniej zbulwersowani, gdy dowiedzieli się, że oddają cześć Bogu Izraela i odrzucają wrogów tego bóstwa, czy to w postaci pierwotnego węża, szatana, czy bogów innych narodów wokół nich, i zostali oznaczeni w związku z tym jako dualiści. Kiedy społeczność Zaratusztrian lub jej przywódcy doszli do świadomości, że są mogą być „dualistami”? Równolegle można zadać podobne pytanie dotyczące społeczności żydowskiej: kiedy uznali się za monoteistów?
Termin dualizm nie był znany wczesnym i wczesno–średniowiecznym Zaratusztrianom. Najwcześniejsze poświadczenie terminu dōīh, „dualizm”, znajdują się w literaturze Zaratusztrian w IX wieku, najprawdopodobniej powtarzając arabski termin thanawiyya. Termin dōīh jest również używany w znaczeniu kontrastu dwóch przeciwstawnych pojęć. Termin monoteizm i politeizm w literaturze zaratusztriańskiej to pojęcia obce, europejskie, wprowadzone dopiero w XIX w. Tak więc po pierwsze sami zaratusztrianie w ogóle do XIX w nie znali takiego podziału. Dodatkowo we współczesnej nauce wszystkie te terminy są uznawane za umowne i w dużej mierze zdezaktualizowane (1) (2)
Przyjmując jednak pewną umowność dotyczącą definicji obecnie naukowcy nie są do końca zgodni jakim terminem określać religię Zaratusztry (3). Podobnie podzieleni są sami Zaratusztrianie. (4)
Stanowisko zbliżone do konsensusu naukowego i najczęściej umieszczane jako opis podaje Encyklopedia Britannica: Zaratusztrianizm zawiera zarówno cechy monoteistyczne, jak i dualistyczne. Chociaż zoroastryzm nigdy, nawet w myśleniu jego założyciela, nie był tak bardzo monoteistyczny, jak na przykład judaizm czy islam, reprezentuje on oryginalną próbę zjednoczenia w religii jednego najwyższego boga politeistycznej religii porównywalnej z religią starożytnych Greków. Jego druga istotna cecha, a mianowicie dualizm, nigdy nie była rozumiana w absolutny, rygorystyczny sposób. Dobro i zło walczą w nierównej bitwie, w której pierwsze ma zapewniony triumf. Wszechmoc Boga jest więc ograniczona jedynie tymczasowo. W tej walce wszyscy ludzie muszą opowiedzieć się za którąś stroną, ponieważ mają zdolność wolnego wyboru. Czynią to duszą i ciałem, ale nie przeciwko ciału, bo opozycja dobra i zła nie jest taka sama jak ta między duchem a materią.”
Podobną definicję znajdziemy w Encyclopaedia Iranica (5)
DUALIZM, cecha charakterystyczna dla religii irańskiej w czasach starożytnych i średniowiecznych. W tej kwestii panuje ogólna zgoda, chociaż niektórzy badacze zminimalizowali znaczenie elementów dualistycznych w doktrynie zoroastryjskiej, a nawet zaprzeczali ich istnieniu, aby podkreślić aspekty monoteistyczne lub krypto-monoteistyczne postrzegany jako nie do pogodzenia z jakąkolwiek formą dualizmu. Jednak z perspektywy ściśle religijno-historycznej dualizmu nie należy pojmować jako przeciwieństwa monoteizmu (jak to jest przy opozycyjnych pojęciach monoteizm, politeizm) (…) Problem komplikuje fakt, że dualizm irański nie był jednolity i statyczny, ale był koncepcją rozwijającą się, współistniała tendencja monoteistyczna i silny dualizm. Należy również wziąć pod uwagę niejednorodność w irańskim świecie religijnym.
Z kolei James W. Boyd i A. Donald uważają, że Zaratusztrianizm zawiera zarówno cechy monoteistyczne, jak i dualistyczne, ale zwracają uwagę, że jest to niewłaściwe podejście do definiowania Zaratusztrianizmu bo nie uwzględnia to religijnego ujęcia czasu w tej religii.
Najbardziej klarowną ocenę dualizmu jako fundamentalnego elementu Gath przedstawił WB Henning: „Każde twierdzenie, że świat został stworzony przez dobrego i życzliwego boga, musi prowokować pytanie, dlaczego świat w rezultacie jest tak bardzo daleki od dobrego. Odpowiedź Zoroastra, że świat został stworzony w wyniku działań i złego i dobrego ducha o równej mocy, który postanowił zepsuć dobre dzieło, jest pełną odpowiedzią: jest to odpowiedź logiczna, bardziej zadowalająca myślący umysł niż ta podana przez autora Księgi Hioba, który wycofał się do twierdzą, że człowiekowi nie wypadało dociekać dróg Wszechmocy”
Z kolei James W. Boyd i A. Donald którzy uważają, że Zaratusztrianizm zawiera zarówno cechy monoteistyczne, jak i dualistyczne zwracają uwagę, że jest to niewłaściwe podejście do definiowania Zaratusztrianizmu bo nie uwzględnia to religijnego ujęcia czasu w tej religii. Według tych naukowców Zaratusztrianizm zaczyna od dualistycznego „Genesis”, a na końcu czasów prezentuję apokaliptyczne przejście do monoteizmu:
„Zaratusztrianizm łączy kosmogoniczny dualizm i monoteizm eschatologiczny w sposób unikalny dla siebie wśród głównych religii świata. To połączenie skutkuje poglądem religijnym, którego nie można zakwalifikować ani jako prosty dualizm, ani prosty monoteizm, co oznacza, że to pytanie stanowi fałszywe postrzeganiem różnych zjawisk tylko w skrajnych aspektach (dychotomię). Ta dychotomia wynika, z braku dostatecznie poważnego potraktowania centralnej roli, jaką czas odgrywa w teologii zoroastryjskiej. (…)
Zaratusztrianizm głosi ruch w czasie od dualizmu do monoteizmu, tj. dualizmu, który jest zmieniany przez dynamikę czasu, i monoteizmu, który jest urzeczywistniany przez tę samą dynamikę czasu. W znaczeniu eschatologicznym Zaratusztrianizm jest zatem triumfem monoteizmu, dobry bóg Ahura Mazda, w końcu wywalczy sobie drogę do całkowitego i ostatecznego panowania. Ale w międzyczasie istnieje zasadnicza prawda o dualizmie, której zaniedbanie może jedynie prowadzić do wypaczenia podstawowych nauk religii.”(…) (6)
Poza sporami naukowców jak wspomniałem znaczna część społeczności zaratusztriańskiej, głównie Parsowie jest święcie przekonana, że ich religia jest monoteizmem. Obrażają się nawet gdy się temu zaprzecza. To zamieszanie spowodowali w XIX w. Pastor John Wilson i skąd skądinąd zacny brytyjski badacz Zaratusztrianizmu Marti Haug. (7)
W XIX wieku, dzięki kontaktom z zachodnimi naukowcami i misjonarzami, zaratusztrianizm doświadczył ogromnej zmiany teologicznej, która ma na niego wpływ do dziś. szkocki Misjonarz chrześcijański, pastor, orientalista i pedagog John Wilson przybył do Indii w 1829. Postać dwuznaczna. Z jednej strony gorący zwolennik badania i ochrony dziedzictwa kultury Indii z drugiej Pastor protestanckiego Kościoła Szkocji, który prowadził fanatyczne kampanie misyjne w Indiach przeciwko wspólnocie Parsów, lekceważące Parsów za ich „ dualizm ” i „politeizmu”. Wytykał im że w gruncie rzeczy uznają dwóch „Bogów” Złego i Dobrego, czczą Ameszaspentów i Jazatów jak politeiści niezależnie od kultu Mazdy. Wyśmiewał i krytykował także ich rytuały jako niepotrzebne i twierdził, że księgi Awesta, nie są „natchnione” Przez Boga. Wywołało to masową konsternację i kompleksy w stosunkowo słabo wtedy wykształconej społeczności Parsi, która zaczęła wątpić w słowa swoich kapłanów i obwiniała ich o pogańskie nauki. Społeczność zaratusztriańska w Indiach nie miała wykształconych teologów i egzegetów by skutecznie kontrargumentować. Doprowadziło to do licznych nawróceń na chrześcijaństwo wśród Indyjskich Zaratusztrian.
Przybycie niemieckiego orientalisty i filologa Martina Hauga doprowadziło do zjednoczonej obrony wiary poprzez reinterpretację Awesty z pomocą Hauga przez schrystianizowaną i europejską orientalistyczną kalkę. Zinterpretował on zaratusztrianizm jako monoteizm, co zaratusztrianie podchwycili widząc w tym możność odparcia ataków chrześcijańskich misjonarzy i przekonania, że ich religia zasługuję na wielki szacunek jako najstarszy monoteizm na świecie. Haug postulował, że Zaratusztrianizm był wyłącznie monoteistyczny, a wszystkie inne byty boskie zostały zredukował do statusu chrześcijańskich archaniołów i aniołów, podczas gdy Ahura Mazdzie przypisał wszechmoc. Ahura Mazda stał się Bogiem wszechmocnym, jak i źródłem zarówno zła jak i dobra. Aryman pełnić zaczął rolę identyczną jak diabeł. W inny sposób wyrażano opinię, że Zaratusztrianizm jest całkowicie monoteistyczny i zawiera jedynie elementy dualistyczne. Parsowie tak ochoczo uwierzyli, że to ich własna interpretacja, że powtarzali wszystkim i potwierdzali , że zawsze tak uważali – „The first monotheistic religion of the World”. To ich napawało dumą.
Myślenie Hauga zostało następnie rozpowszechnione jako interpretacja Parsów w kręgach europejskich uczonych. Ta powtarzana fikcja potwierdzała w ten sposób teorię Hauga, a idea stała się tak popularna, że jest teraz ciągle dość powszechnie akceptowana jako doktryna. Wybitny Reformator Zaratusztrianizmu Dhalla na początku XX w napisał Teologię Zaratusztrianizmu gdzie częściowo przeciwstawił się poglądom Hauga ale przypisał Bogu stworzenie zarówno dobra jak i zła; {…) „od Niego pochodzi zarówno dobro, jak i nieszczęście” co w gruncie rzeczy pogłebiło tylko różnicę zdań, bowiem bóg zaratusztrian w tej wersji niewiele się róźnił od chrześcijańskiego. Dopiero Badania Zachodnich i zaratusztriańskich uczonych w XX wieku głównie Mary Boyce, Almut Hintze, Hening, Dhalla, Prods Skjaervo doprowadziły do odkrycia tej religijnej mistyfikacji. także badania ksiąg świętych nie pozostawiły cienia wątpliwości, że Zaratusztrianizm do czasów Hauga nigdy monoteizmem nie był, w takim sensie jak on go przedstawił.
przypisy:
(1) Cytat: Shaul Shaked Dualiści przeciwko monoteistom
https://www.degruyter.com/.../10.1515/9783110446395-003/pdf
(2) Słowo monoteizm jest stosunkowo nowoczesne i zostało ukute w połowie XVII wieku przez brytyjskiego filozofa Henry’ego More’a (1614-1687 n.e.). Pochodzi od greckich słów monos (pojedynczy) i theos (bóg). Dawniej nie znano takiego terminu, który w uproszczeniu jest w mowie potocznej stosowany jako określenie wiary w istnienie tylko jednego boga. Współczesna antropologia, etnografia, stara się unikać tego określenia, podobnie jak terminu politeizm, znów w mowie potocznej określenie wiary w to, że istnieje wielu bogów. Terminy te w konfrontacji z analizą poszczególnych religii, okazały się niedokładne i powodujące wiele nieporozumień. Problem powstaje na przykład przy Buddyzmie, którego doktryna obywa się bez boga, bogów w ogóle, a z drugiej strony pojawia się kult bodhisatwów, czy jak w buddyzmie tybetańskim wiara w demony. Problematyczne jest też jednoznaczne zakwalifikowanie chrześcijaństwa z jego wiarą w anioły i diabła, kultem świętych, czy Matki Boskiej, nawet islamu z jego wiarą w dżiny i szatana. Zaleca się używanie tych terminów – politeizm i monoteizm, jako przenośnie na korzyść definicji opisowych.
Podobny problem dotyczy dualizmu. w Europie 1755 jako termin w filozofii „sposób myślenia, który wyjaśnia zjawiska przez założenie dwóch niezależnych i absolutnych elementów”, z francuskiego dualisme . Teologiczny sens „doktryny dwóch niezależnych boskich istot lub wiecznych zasad” jest w użyciu od 1847 roku. W ogólny sensie „podziału na dwoje” jest w użyciu od 1831 roku.
(3)INTERPRETACJE DUALISTYCZNE
1. Pogląd, że Angra Mainyu jest pierwotny, ale brakuje mu wszechmocy i wszechwiedzy (M. N. Dhalla, W. B. Henning)
2. Pogląd, że Angra Mainyu jest pierwotny, ale brakuje mu natury fizycznej (S. Shaked, M. Boyce)
II. INTERPRETACJE MONOTEISTYCZNE
1. Pogląd stworzonych duchów (R. Ch. Zaehner, R. Fox, I. Gerszewicz)
2. Pogląd transformacjonistyczny ( Maskijja )
3. Pogląd Zurwanitów
4. Pogląd, że dobro i zło są wieczne tylko w sensie logicznym (J. H. Moulton, F. A. Bode i p. Nanavutty, Duchesne-Guillemin)
Komentarze
Prześlij komentarz