Kult Istoty Najwyższej (fr. culte de l'Être suprême) – formalna religia państwowa wprowadzona we Francji dekretem Konwentu Narodowego z 7 maja 1794 roku. (18 floréala roku II). Jej głównym propagatorem był Maksymilian Robespierre, który – będąc deistą – pragnął w ten sposób sprzeciwić się kultowi Rozumu. Zauważył, że działania antyreligijne obracają się przeciw rewolucji, w związku z czym doprowadził do uchwalenia dekretu o istnieniu i uznawaniu przez lud francuski Istoty Najwyższej oraz nieśmiertelności duszy.
Kult ten został narzucony w atmosferze niepewności, jaką był klimat Terroru . Oznacza zerwanie z dechrystianizacją, która towarzyszyła rewolucji francuskiej i próbą narzucenia kultu rozumu przez hebertystów. Robespierre, deista, chciał położyć kres wojowniczemu ateizmowi rewolucjonistów i zjednoczyć Francuzów wokół wspólnego kultu, jednocześnie wzmacniając kontrolę państwa nad religią. Miał on być przełożeniem projektu religii obywatelskiej realizowanego przez niektórych filozofów oświecenia: pragnieniem znalezienia formy pokojowego wpółżycia między wyznawcami różnych religii (zwłaszcza protestantami i katolikami) oraz chęcią oddania religii w służbę państwa.
Kult ten można porównać do radykalnego jakobinizmu. Hannah Arendt w rozdziale V swojego Essay on Revolution odnosi ten kult do poszukiwania absolutu, który legitymizuje Prawo. Nazywa go „Wielkim Uniwersalnym Ustawodawcą”. Rzeczywiście, po niepowodzeniu ustanowienia konstytucji spełniającej tę samą rolę, co Deklaracja praw (z 1689 r.), konieczne było znalezienie absolutu, który byłby „sankcją transcendentną w dziedzinie politycznej”. Jest więc dla niej dziedzictwem francuskiego absolutyzmu.
Pojęcie Istoty Najwyższej istnieje w filozofii od czasów starożytnej Grecji. W Metafizyce Arystoteles utożsamia pierwotnego poruszyciela z bytem najwyższym, pierwszym we wszystkim. Trzeba jednak poczekać na Wiek Oświecenia, aby Istota Najwyższa nabrała jego znaczenia. Byt ten jest powiązany z koncepcją religii naturalnej. Byłby pielęgnowany przez Wielkiego Architekta Wszechświata wspieranego przez masonerię .
W xviii wieku w filozofii wzrosło użycie terminów takich jak „Stwórca” lub „Autor Natury” na oznaczenie tego, którego wcześniej nazywano „Bogiem”. D'Alembert posługuje się tymi terminami, podobnie jak Istotą Najwyższą, od 1758 roku. W Essay on Merit and Virtue pojawia się wyrażenie Supreme Being, skopiowane z angielskiego „Supreme Being”. Jest to tłumaczenie dokonane przez Diderota z Shaftesbury 's An Inquiry Concerning Virtue or Merit , ostateczne wydanie z 1733 roku.
Kult Istoty Najwyższej wywodzi się także z deizmu Woltera i chrześcijańskiego teizmu Rousseau, który następnie inspiruje Robespierre'a . Rousseau pisze zatem w Émile lub O wychowaniu , że „niezmienny porządek natury najlepiej ukazuje istotę najwyższą”
Kult Istoty Najwyższej zakładał istnienie boga rozumianego na sposób deistyczny oraz nieśmiertelność duszy, łącząc równocześnie wiarę w powyższe dogmaty z promowaniem tzw. cnót republikańskich, takich jak patriotyzm, oddanie ideałom wolności i równości, gotowość do poświęceń i przedłożenia interesu państwowego nad osobisty. Odrzucał jednak interwencję nadprzyrodzoną zarówno w wydarzenia historyczne, jak i w osobisty los człowieka na ziemi, odżegnując się tym samym od koncepcji władzy pochodzącej od Boga.
Robespierre uważał, że rozum jest tylko środkiem do celu, a jedyny cel to cnota . Starał się wyjść poza prosty deizm (często określany jako Woltera przez jego zwolenników) do nowego i, według niego, bardziej racjonalnego oddania się bóstwu. Podstawowymi zasadami Kultu Najwyższej Istoty były wiara w istnienie boga i nieśmiertelność ludzkiej duszy. Chociaż nie są one sprzeczne z doktryną chrześcijańską, przekonania te zostały oddane w służbę pełniejszego sensu Robespierre'a, który był rodzajem obywatelskiej, publicznej cnoty przypisywanej Grekom i Rzymianom. Ten rodzaj cnoty można osiągnąć jedynie poprzez aktywną wierność wolności i demokracji. Wiara w żywego Boga i wyższy kodeks moralny, powiedział, były "ciągłym przypomnieniem o sprawiedliwości", a zatem niezbędne dla republikańskiego społeczeństwa.
Chociaż nie był wielbicielem katolicyzmu, miał szczególną niechęć do ateizmu. Uważał, że wiara w Najwyższą Istotę była ważna dla porządku społecznego i lubił zacytować Woltera: "Gdyby Bóg nie istniał, trzeba by go wymyślić". Do niego filozoficzne obrazy Kultu Rozumu zostały potęgowane przez "skandaliczne sceny" i "dzikie maskarady" przypisane jego praktyce. Pod koniec 1793 r. Robespierre wygłosił płomienne potępienie Kultu Rozumu i jego zwolenników i przystąpił do przedstawienia własnej wizji właściwej religii rewolucyjnej. 7 maja 1794 roku (18 floreala roku II) w Konwencie Narodowym Robespierre wygłosił przemówienie, w którym przedłożył projekt dekretu o wprowadzeniu kultu Istoty Najwyższej. Podstawą były poglądy zawarte w twórczości Jeana Jacques’a Rousseau, wyznawane przez samego Robespierre’a. Zakładały one istnienie nadrzędnej siły sterującej, bądź tylko się przyglądającej, nie interweniującej w życie ludzi, w postaci Istoty Najwyższej. Uznawały nieśmiertelność duszy i znaczenie uczuć obok rozumu. Najważniejszymi wartościami zostały moralność i wartości głównej dewizy rewolucji: wolność, równość, braterstwo. Przedmiotami kultu były Natura, Rozum, Wolność, Prawda i Ludzkość. Opracowany prawie w całości przez Robespierre'a Kult Najwyższej Istoty został zatwierdzony przez Konwent Narodowy 7 maja 1794 r. Jako obywatelska religia Francji.
Wyrazem kultu Istoty Najwyższej miał być szereg świąt republikańskich, w których jednak sama postać Istoty Najwyższej pojawiała się stosunkowo rzadko. O wiele szerzej akcentowane były wartości abstrakcyjne, jak odwaga, braterstwo, młodość czy szczęście. Samej Istocie Najwyższej zostało poświęcone tylko jedno święto, które miało odbywać się co roku 20 prairiala (8 czerwca), w praktyce zaś miało miejsce tylko raz. Natomiast na wszystkich budynkach publicznych, w szczególności nieużytkowanych kościołach katolickich, umieszczone zostały tablice głoszące "uznanie Istoty Najwyższej przez naród francuski".
Naród francuski wierzy w Istotę Najwyższą i w nieśmiertelność duszy. Pierwsze dni każdego miesiąca poświęcone są Nieśmiertelnemu. Wszystkie wyznania są w równym stopniu dozwolone i chronione. W żadnej jednak umowie cywilnej nie są dozwolone zastrzeżenia związane z wyznaniem i każdy akt, w którym byłaby mowa o wyznaniu, byłby nieważny. Świątynie publiczne są otwarte dla wszystkich wyznań. Obrzędy na zewnątrz świątyń są zakazane, obrzędy wewnątrz świątyń nie mogą być niepokojone. Kapłanowi żadnego wyznania nie wolno pod karą banicji ukazywać się publicznie w swych szatach liturgicznych. Kadzidło będzie się paliło w świątyniach w dzień i w nocy, podtrzymywane kolejno podczas całej doby przez starców w wieku sześćdziesięciu lat. Świątynie nie mogą być zamknięte. Naród francuski powierza swoje losy i swoje dzieci Nieśmiertelnemu. Dusze nieśmiertelne tych, którzy polegli za ojczyznę, którzy byli dobrymi obywatelami, którzy kochali swoich ojców i matki i nigdy ich nie opuścili, spoczywają na łonie Nieśmiertelnego. Hymn na cześć Nieśmiertelnego śpiewany będzie przez lud w świątyniach co dzień rano. Wszystkie święta publiczne rozpoczynają się odśpiewaniem hymnu.
/-/ Louis Saint-Just
Robespierre uważał, że rozum jest tylko środkiem do celu, a jedyny cel to cnota . Starał się wyjść poza prosty deizm (często określany jako Woltera przez jego zwolenników) do nowego i, według niego, bardziej racjonalnego oddania się bóstwu. Podstawowymi zasadami Kultu Najwyższej Istoty były wiara w istnienie boga i nieśmiertelność ludzkiej duszy. Chociaż nie są one sprzeczne z doktryną chrześcijańską, przekonania te zostały oddane w służbę pełniejszego sensu Robespierre'a, który był rodzajem obywatelskiej, publicznej cnoty przypisywanej Grekom i Rzymianom. Ten rodzaj cnoty można osiągnąć jedynie poprzez aktywną wierność wolności i demokracji. Wiara w żywego Boga i wyższy kodeks moralny, powiedział, były "ciągłym przypomnieniem o sprawiedliwości", a zatem niezbędne dla republikańskiego społeczeństwa.
Chociaż nie był wielbicielem katolicyzmu, miał szczególną niechęć do ateizmu. Uważał, że wiara w Najwyższą Istotę była ważna dla porządku społecznego i lubił zacytować Woltera: "Gdyby Bóg nie istniał, trzeba by go wymyślić". Do niego filozoficzne obrazy Kultu Rozumu zostały potęgowane przez "skandaliczne sceny" i "dzikie maskarady" przypisane jego praktyce. Pod koniec 1793 r. Robespierre wygłosił płomienne potępienie Kultu Rozumu i jego zwolenników i przystąpił do przedstawienia własnej wizji właściwej religii rewolucyjnej. 7 maja 1794 roku (18 floreala roku II) w Konwencie Narodowym Robespierre wygłosił przemówienie, w którym przedłożył projekt dekretu o wprowadzeniu kultu Istoty Najwyższej. Podstawą były poglądy zawarte w twórczości Jeana Jacques’a Rousseau, wyznawane przez samego Robespierre’a. Zakładały one istnienie nadrzędnej siły sterującej, bądź tylko się przyglądającej, nie interweniującej w życie ludzi, w postaci Istoty Najwyższej. Uznawały nieśmiertelność duszy i znaczenie uczuć obok rozumu. Najważniejszymi wartościami zostały moralność i wartości głównej dewizy rewolucji: wolność, równość, braterstwo. Przedmiotami kultu były Natura, Rozum, Wolność, Prawda i Ludzkość. Opracowany prawie w całości przez Robespierre'a Kult Najwyższej Istoty został zatwierdzony przez Konwent Narodowy 7 maja 1794 r. Jako obywatelska religia Francji.
Wyrazem kultu Istoty Najwyższej miał być szereg świąt republikańskich, w których jednak sama postać Istoty Najwyższej pojawiała się stosunkowo rzadko. O wiele szerzej akcentowane były wartości abstrakcyjne, jak odwaga, braterstwo, młodość czy szczęście. Samej Istocie Najwyższej zostało poświęcone tylko jedno święto, które miało odbywać się co roku 20 prairiala (8 czerwca), w praktyce zaś miało miejsce tylko raz. Natomiast na wszystkich budynkach publicznych, w szczególności nieużytkowanych kościołach katolickich, umieszczone zostały tablice głoszące "uznanie Istoty Najwyższej przez naród francuski".
Autorstwa <a href="//commons.wikimedia.org/wiki/User:Romary" title="User:Romary">Romary</a> - <span class="int-own-work" lang="pl">Praca własna</span>, CC BY 2.5, Link
„ Czyż idea jego nicości tchnie weń uczucia czystsze i wznioślejsze niż idea jego nieśmiertelności? Czyż tchnie weń więcej szacunku dla bliźnich i dla siebie samego, więcej oddania dla ojczyzny, więcej śmiałości do sprzeciwiania się tyranii, więcej wzgardy wobec śmierci lub wobec lubieżności? (…) Fanatycy, niczego od nas nie oczekujcie. Wezwać ludzi do czystego kultu dla Istoty Najwyższej oznacza zadanie śmiertelnego ciosu fanatyzmowi. Wszelkie fikcje znikają przed Prawdą, wszelkie zaś szaleństwa upadają przed Rozumem. (…) Prawdziwym kapłanem Istoty Najwyższej jest Natura, jej świątynią świat, jej kultem cnota, jej świętami – radość wielkiego ludu. (…) Dasz swoje święte imię jednemu z naszych najpiękniejszych świąt, o Ty, córo Natury, matko szczęścia i chwały, Ty, jedyna pełnoprawna pani świata, zdetronizowana przez zbrodnię, Ty, której lud francuski zwrócił imperium i która dajesz mu w zamian ojczyznę i obyczaje, o prześwietna Wolności! Podzielisz nasze ofiary ze swą nieśmiertelną towarzyszką, słodką i świętą Równością. Święcić będziemy Ludzkość, Ludzkość upodloną i zdeptaną przez wrogów Republiki Francuskiej.
”
— Maksymilian Robespierre
W Paryżu ceremonia religijna zorganizowana została w dużej mierze według pomysłów Robespierre'a, który był również głównym aktorem wystawnego święta. Maszerował on na czele szeregu deputowanych Konwentu, ubranych w świąteczne szaty, z kwiatami w dłoniach. Robespierre włożył niebiański błękitny płaszcz przewiązany trójkolorową chustą. W dłoni trzymał bukiet kwiatów i uszy. Następnie na oczach tłumów odsłonięty został posąg Istoty Najwyższej, zaś spalone figury Ateizmu, Ambicji Osobistej, Egoizmu i Fałszywej Skromności. Robespierre wygłosił następnie długie przemówienie, zaś całość odbywała się przy uroczystej muzyce François-Josepha Gosseca i Étienne'a Nicolasa Méhula. Niebieski habit Robespierre'a przywodził na myśl chrześcijańską symbolikę.
Impreza odniosła ogromny sukces, ponieważ na 600 000 mieszkańców Paryża zebrało się około 300 000 do 400 000 osób. Pomimo wrażenia powszechnej zgody, jakie wywołała ta uroczystość, kult Istoty Najwyższej był daleki od stworzenia moralnej jedności wśród rewolucjonistów, a nawet miał spowodować, wkrótce po jego ustanowieniu, kryzys polityczny w rządzie rewolucyjnym. Święto Istoty Najwyższej postrzegane jest często jako przejaw politycznego ustępstwa, a nawet uznania katolicyzmu, co z kolei budziło wrogość sankiulotów.
Podobnie uroczystości miały miejsce w większości większych miast Francji, jednak jedynie w Paryżu, Lyonie i miastach położonych nad Rodanem oraz w Normandii cieszyły się one wysoką frekwencją. Nie zdołały one jednak, na co liczył Robespierre, zjednoczyć deputowanych ani ostatecznie wykorzenić kultu Rozumu.
Proklamacja 18 roku Floréal II (7 maja 1794) oznacza zerwanie z polityką dechrystianizacji, a nawet propagowania ateizmu, obowiązującą od początku rewolucji. Ale antyklerykalizm jest elementem spójności między posłami Konwentu, pomimo różnic politycznych. Promotorzy ateizmu, tacy jak Fouché, przeciwnik Robespierre'a, widział w nim potępienie ich idei i przeszłych działań. Członkowie Konwentu są częściowo przeciwni przywróceniu religii społeczeństwu. Obawiają się podziału politycznego w komitetach, a nawet przejęcia władzy przez Robespierre'a. Analiza polityczna tej uroczystości jest jednomyślna: Robespierre zajmuje obecnie szczególne miejsce w aparacie państwowym.
Po przewrocie thermidoriańskim kult Istoty Najwyższej faktycznie zanikł. Został oficjalnie zakazany przez Napoleona Bonapartego 8 kwietnia 1802 r.
Artykuł 1. Lud francuski uznaje istnienie Najwyższej Istoty oraz nieśmiertelność duszy ludzkiej.
Artykuł 2. Lud francuski uznaje, że spełnianie przez obywateli ich obowiązków jako ludzi jest najwłaściwszym sposobem oddawania czci Najwyższej Istocie.
Artykuł 3. Za najważniejsze spośród tych obowiązków lud francuski uważa: pogardzanie oszustwem i despotyzmem, karanie tyranów i zdrajców, pomaganie nieszczęśliwym, szanowanie słabych, obrona uciśnionych, wyświadczanie dobra swoim bliźnim i stosowanie zasad sprawiedliwości dla wszystkich.
Artykuł 4. Dla przypominania ludziom o Bóstwie i o ich własnej godności, ustanowione zostaną uroczystości świąteczne.
Artykuł 5. Uroczystości te nazwane będą dla uczczenia chlubnych wydarzeń Rewolucji, najdroższych ludziom i najużyteczniejszych cnót oraz głównych darów natury.
Artykuł 6. Republika Francuska będzie corocznie obchodziła rocznice 14 lipca 1789 roku, 10 sierpnia 1792, 21-go stycznia i 31 maja 1793 roku.
Artykuł 7. Republika Francuska będzie obchodziła w kolejno po sobie następujących dekadach poniższe święta: Najwyższej Istoty i Natury; rasy ludzkiej; ludu francuskiego; dobroczyńców ludzkości; męczenników wolności; wolności i równości; wolności świata; patriotyzmu; nienawiści do tyranów i zdrajców; prawdy; sprawiedliwości; skromności; chwały i nieśmiertelności, przyjaźni; wstrzemięźliwości; odwagi; uczciwości; bohaterstwa; bezstronności; stoicyzmu; miłości; wierności małżeńskiej; miłości ojcowskiej; miłości macierzyńskiej; miłości synowskiej; młodzieńczości; młodości; wieku dojrzałego; starości; niepowodzenia; rolnictwa; przemysłu; przodków; potomstwa; szczęśliwości.
Artykuł 8. Komitety Ocalenia Publicznego i Oświaty otrzymają instrukcję, aby przedłożyły plan zorganizowania tych obchodów.
Artykuł 9. Konwent Narodowy (Konwencja) wzywa wszystkich, których uzdolnienia czynią godnymi służenia sprawie ludzkości, do zaszczytnej współpracy przy organizowaniu tych obchodów drogą nadsyłania hymnów lub pieśni świeckich lub wreszcie czegokolwiek innego, co mogłoby się przyczynić do upiększenia obchodów albo zwiększenia pożytku płynącego z nich.
Artykuł 10. Komitet Ocalenia Publicznego przyzna wyróżnienie tym pracom, które jego zdaniem zdołają sprostać powyższym celom, autorów zaś wynagrodzi.
Artykuł 11. Wolność wiary zostaje potwierdzona na tych samych podstawach, na jakich opierał się dekret 18 frimaire’a.
Artykuł 12. Wszelkie zebrania arystokratów, jak również inne, zagrażające porządkowi publicznemu, zostają zakazane.
Artykuł 13. W razie powstania zamieszek, spowodowanych przez jakąkolwiek postać publicznie odprawianego ceremoniału religijnego, wszyscy winni podburzania do nich drogą fanatycznych kazań lub kontrrewolucyjnych podszeptów, jak również ci wszyscy, którzy wywołają te zamieszki przy pomocy nieusprawiedliwionych i niesprowokowanych aktów gwałtu, będą jednakowo karani z całą surowością prawa.
Artykuł 14. Wydane zostanie specjalne rozporządzenie, omawiające szczegóły, wynikające z niniejszego dekretu.
Artykuł 15. 20 dnia nadchodzącego prairiala obchodzone będzie narodowe święto ku czci Najwyższej Istoty.
HYMNE À L’ÊTRE SUPRÊME 1794
Père de l’univers, suprême intelligence, Bienfaiteur ignoré des aveugles mortels, Tu révélas ton être à la reconnaissance, Qui seule éleva tes autels. (bis)
Ton temple est sur les monts, dans les airs, sur les ondes ; Tu n’as point de passé, tu n’as point d’avenir, Et sans les occuper, tu remplis tous les mondes, Qui ne peuvent te contenir.
Tout émane de toi, grande et première cause, Tout s’épure aux rayons de ta divinité ; Sur ton culte immortel la morale repose, Et sur les mœurs la liberté.
Pour venger leur outrage et ta gloire offensée, L’Auguste Liberté, ce fléau des pervers, Sortit au même instant de ta vaste pensée, Avec le plan de l’Univers.
Dieu puissant ! elle seule a vengé ton injure ; De son culte elle-même instruisant les mortels, Leva le voile épais qui couvrait la nature, Et vint absoudre tes autels.
Ô toi ! qui du néant, ainsi qu’une étincelle, Fis jaillir dans les airs l’astre éclatant du jour, Fais plus : verse en nos cœurs ta sagesse immortelle, Embrase-nous de ton amour.
De la haine des rois anime la Patrie, Chasse les vains désirs, l’injuste orgueil des rangs, Le luxe corrupteur, la basse flatterie, Plus fatale que les tyrans.
Dissipe nos erreurs, rends-nous bons, rends-nous justes, Règne, règne au delà du tout illimité ; Enchaîne la nature à tes décrets augustes, Laisse à l’homme la Liberté.
Desorgues. (Musique de Gossec.)
Źródła:
https://en.wikipedia.org/wiki/Cult_of_the_Supreme_Being
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolucja_francuska
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kult_Istoty_Najwy%C5%BCszej
http://rewolucjafrancuska.pl/dekret-18-floreala-roku-ii/
https://www.facebook.com/rewolucjafrancuska/videos/1807151035989083/
Według Raquel Capurro „kult” Wielkiej Istoty rozwijany przez Auguste’a Comte’a i jego religię ludzkości w tzw. religijnej fazie pozytywizmu jest spuścizną kultu Rozumu i kultu Istoty Najwyższej.
Źródła:
https://en.wikipedia.org/wiki/Cult_of_the_Supreme_Being
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolucja_francuska
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kult_Istoty_Najwy%C5%BCszej
http://rewolucjafrancuska.pl/dekret-18-floreala-roku-ii/
https://www.facebook.com/rewolucjafrancuska/videos/1807151035989083/
https://fr.wikisource.org/wiki/La_Chanson_fran%C3%A7aise_du_XVe_au_XXe_si%C3%A8cle/Hymne_%C3%A0_l%E2%80%99%C3%8Atre_supr%C3%AAme
Komentarze
Prześlij komentarz