Wenedyk - gdyby polski był językiem romańskim

Wenedyk jest językiem wymyślonym. Jan van Steenbergen, językoznawca i tłumacz z Holandii, dokonał tego w 2002 roku. Chodzi o to, co by się stało, gdyby język polski rozwinął się z łaciny, a nie starosłowiańskiego? Możliwą odpowiedzią na to pytanie jest Wenedyk. Jest to język romański, więc prawie wszystkie słowa są rodziną słów w języku francuskim, włoskim, rumuńskim i tak dalej. Ale wyglądają zupełnie inaczej i znacznie bardziej przypominają polskie. Zasady pisowni i wymowy są całkowicie oparte na języku polskim. Inne części języka, takie jak gramatyka i struktura zdań, są mieszanką języka polskiego i romańskiego.

Wraz z innymi wymyślonymi językami, takimi jak brithenig (który robi to samo z walijskim), wenedyk należy do grupy tak zwanych "języków alternatywnych", języków, które mogłyby istnieć, gdyby historia potoczyła się inaczej. Wraz z Brithenig jest to najbardziej znany przykład tego rodzaju języków. O Wenedyku zrobiło się głośno w Polsce po tym, jak pisano o nim w internecie oraz w miesięczniku "Wiedza i Życie".

Wenedyk jest używany w Ill Bethisad, wymyślonym świecie, w którym Cesarstwo Rzymskie było silniejsze niż w prawdziwej historii. Jest to najważniejszy język Republiki Obojga Koron, państwa podobnego do Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ale nie rozbitego zaborami jak Polska.

Pisownia i wymowa

Wenedyk używa tych samych liter co w języku polskim:

A Ą B C Ć D E Ę F G H I J K L Ł M N Ń O Ó P R S Ś T U W Y Z Ź Ż

Jest też siedem dźwięków zapisanych dwiema literami:

Ch Cz Dz Dź Dż Rz Sz

Wenedyk wymawia się tak samo jak po polsku. Akcent prawie zawsze pada na przedostatnią sylabę. Przyimek i zaimek są traktowane jako jedno słowo, więc gdy zaimek ma tylko jedną sylabę, przyimek jest akcentowany.

Gramatyka

Wenedyk nie ma rodzajników, słów takich jak "a" i "the". Jest to istotna różnica w stosunku do innych języków romańskich, a także w stosunku do języków wymyślonych, takich jak esperanto i ido. Powodem jest, że w języku polskim i w większości innych języków słowiańskich nie ma tych słów, a nawet w łacinie wulgarnej nie były one jeszcze tak silne.

Wyrazy w języku wenedyk mogą mieć różne formy. Angielskie słowa mają ich tylko kilka (cat, cat's, cats; work, working, works, worked), ale w Wenedyk istnieje wiele form, w których w języku angielskim użyto by innych słów, takich jak przyimki czy czasowniki modalne. W przypadku rzeczowników, zaimków i przymiotników formy te nazywane są "przypadkami". Wenedyk ma trzy przypadki:

• Przypadek bezpośredni: używany zarówno dla podmiotu, jak i dopełnienia bezpośredniego zdania. W zdaniu: Miej poterz leże libier "Mój ojciec czyta książkę", Miej poterz "mój ojciec" i libier "książka" występują w przypadku bezpośrednim.
• Dopełniacz: używany, gdy w języku angielskim używa się 's lub of, na przykład: siedź potrze "krzesło mojego ojca", rzejna Anglie 'królowa Anglii'.
• Celownik: używany, gdy w języku angielskim używa (lub może używać) do, na przykład: Da mi ił libier "Daj mi tę książkę", Da mi łu "Daj mi to".

Wenedyk ma też wołacz (używany do zwracania się do kogoś). Często ma taką samą formę jak przypadek bezpośredni, ale nie zawsze: O potrze! — O ojcze!

Istnieją trzy rodzaje i cztery deklinacje (różne sposoby tworzenia form). Są one bardzo podobne do deklinacji w łacinie:

• Pierwsza deklinacja to wszystkie słowa na -a, prawie wszystkie z nich są rodzaju żeńskiego;
• Druga deklinacja to głównie wyrazy rodzaju męskiego i nijakiego zakończone spółgłoską. Jest to mieszanina drugiej i czwartej deklinacji w łacinie;
• Trzecia deklinacja to głównie wyrazy żeńskie zakończone miękką spółgłoską;
• Czwarta deklinacja to słowa na -ej, pasuje do łacińskiej piątej deklinacji.

Oto wykres zaimków (słów takich jak ja, ty, my, oni i tak dalej) w Wenedyk:

singular (one)					plural (more than one)
first	second	third			first	second	third
		men	women	things			men	women	things
English	I me mine to me	thou (old), you (modern) thee, you thine, yours to thee, to you	he him his to him	she her hers to her	it it its to it	we us ours to us	you you yours to you	they them theirs to them
Wenedyk	jo mie miej mi	ty cie ciej ci	ił łu łu li	ła łą lej lej	łu łu łu li	nu nosz nosz nów	wu wosz wosz wów	li łosz łór lew	le łasz łar lew	le le łór lew

Czasowniki mają też wiele form. Każdy zaimek ma swoją własną formę:

jemu – kocham

jemasz – kochasz

jema – on/ona kocha

jemamy – kochamy

jemacie – kochasz

jemą – kochają

Większość czasów ma specjalne formy:

jemar – kochać

jemu – kocham, jestem kochany

jemawa – kochałem

jemie – kochałem

joru jemar - będę kochał, będę kochał

jemaru – będę kochał

jemarsi – kochałbym, kochałbym

jem – miłość!

jemęć – kochający

jematy – ukochany

Lista słów Wenedyku, upubliczniona w internecie, liczy ponad 4000 słów. Poniższa tabela składająca się z 30 słów pokazuje, jak wygląda Wenedyk w porównaniu z innymi językami romańskimi:

English	Latin	Portuguese	Spanish	French	Italian	Rhaeto-Romance	Romanian	Brithenig	Wenedyk
arm	brachium	braço	brazo	bras	braccio	bratsch	braţ	breich	brocz
black	nĭger	negro	negro	noir	nero	nair	negru	nîr	niegry
city, town	cīvĭtas	cidade	ciudad	cité	città	citad	oraş	ciwdad	czytać
death	mŏrs	morte	muerte	mort	morte	mort	moarte	morth	mroć
dog	canis	cão	perro	chien	cane	chaun	cîine	can	kań
ear	auris	orelha	oreja	oreille	orecchio	ureglia	ureche	origl	urzykła
egg	ovum	ovo	huevo	œuf	uovo	ov	ou	ew	ów
eye	ŏcŭlus	olho	ojo	œil	occhio	egl	ochi	ogl	okieł
father	pater	pai	padre	père	padre	bab	tată	padr	poterz
fire	ignis, fŏcus	fogo	fuego	feu	fuoco	fieu	foc	ffog	fok
fish	pĭscis	peixe	pez, pescado	poisson	pesce	pesch	peşte	pisc	pieszcz
foot	pĕs	pé	pie	pied	piede	pe	picior	pedd	piedź
friend	amīcus	amigo	amigo	ami	amico	ami	prieten, amic	efig	omik
green	vĭrĭdis	verde	verde	vert	verde	verd	verde	gwirdd	wierdzi
horse	ĕquus, cabăllus	cavalo	caballo	cheval	cavallo	chaval	cal	cafall	kawał
I	ĕgo	eu	yo	je	io	jau	eu	eo	jo
island	īnsŭla	ilha	isla	île	isola	insla	insulă	ysl	izła
language, tongue	lĭngua	língua	lengua	langue	lingua	linguatg, lieunga	limbă	llinghedig, llingw	lęgwa
life	vīta	vida	vida	vie	vita	vita	viaţă	gwid	wita
milk	lac	leite	leche	lait	latte	latg	lapte	llaeth	łoc
name	nōmen	nome	nombre	nom	nome	num	nume	nôn	numię
night	nŏx	noite	noche	nuit	notte	notg	noapte	noeth	noc
old	vĕtus	velho	viejo	vieux	vecchio	vegl	vechi	gwegl	wiekły
school	schŏla	escola	escuela	école	scuola	scola	şcoală	yscol	szkoła
sky	caelum	céu	cielo	ciel	cielo	tschiel	cer	cel	czał
star	stēlla	estrela	estrella	étoile	stella	staila	stea	ystuil	ścioła
tooth	dĕns	dente	diente	dent	dente	dent	dinte	dent	dzięć
voice	vōx	voz	voz	voix	voce	vusch	voce	gwg	wucz
water	aqua	água	agua	eau	acqua	aua	apă	ag	jekwa
wind	vĕntus	vento	viento	vent	vento	vent	vînt	gwent	więt

Przymiotniki zawsze zgadzają się pod względem rodzaju, liczby i wielkości liter z rzeczownikiem, który modyfikują. Można je umieścić zarówno przed, jak i po nim. W przeciwieństwie do rzeczowników, deklinacja przymiotnikowa jest zawsze spójna i nie ma rozróżnień na klasy deklinacji.

Porównania i liczby najwyższe tworzą odpowiednio przyrostki -ierzy i -ieśmy do rdzenia przymiotnika. Jednak poniższe przymiotniki mają nieregularne formy porównawcze (drugi wiersz) i najwyższe (trzeci wiersz):

kostny "dobry", mielerzy, oćmy

mały "zły", piejerzy, pieśmy

grędzy "duży", mojerzy, mośmy

łonięcy "daleki", łonierzy, łonieśmy

pieskły "mały", mnierzy, mnieśmy

wiekły "stary", wieszczerzy, wieszcześmy

jałty "wysoki", sprzerzy, sprześmy

mołt powiedział: "wiele/dużo", pły "więcej", płerześmy "most"

Formy przysłówkowe wykonuje się albo przez usunięcie -y/-i z rdzenia, albo dodanie przyrostka -mięć do rdzenia (kłary, kłar/kłaramięć "ciepło"). Nie ma reguł, które formy są preferowane, ale te ostatnie zwykle wyrażają, jak coś jest robione.

W dłuższej formie -amięć stosuje się po spółgłoskach twardych, natomiast -iemięć po spółgłoskach miękkich. Przymiotniki w -ły używają przyrostka -lemięć (tj. -ł- + -iemięć), z wyjątkiem przymiotników biały, mały, miły, siegły, które zawsze mają przyrostek z tym pierwszym (biały → białamieć). Przymiotnik kostny "dobry" ma nieregularne pochodzenie przysłówkowe: bień. Liczby wyższe i wyższe mogą mieć również formy przysłówkowe, zastępując -ierzy i -ieśmy przez -iu i -ieśmie. Imiesłowy czasownikowe zawsze usuwają swoje ostatnie samogłoski.

Formy orzecznikowe są takie same jak formy bezpośrednie liczby pojedynczej rodzaju męskiego i nijakiego, z wyjątkiem tego, że czasami przyrostek -y/-i jest usuwany, ale ta forma orzecznika jest nieco archaiczna i wynikowych form nie należy mylić z przysłówkami.

W przeciwieństwie do rzeczowników, przymiotników i innych zaimków, zaimki osobowe nie używają przypadku bezpośredniego, ale zachowują rozróżnienie między mianownikiem a biernikiem. 

Modlitwa Pańska:

Potrze nostry, kwały jesz en czałór, sąciewkaty si twej numię.

Owień twej rzeń.

Foca si twa włątać, komód en czału szyk i sur cierze.

Da nów odzej nostry pań kocidzany.

I dziemiec nów nostrze dziewta, komód i nu dziemiećmy swór dziewtorzór.

I nie endycz nosz en ciętaceń, uta liwra nosz dzie mału.

Nąk twie są rzeń i pociestać i głurza, o siąprz. Amen.

Artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w Wenecji:

Tuci ludzie noszczę się liwrzy i jekwali z rześpiece świej dzińtacie i swór drzecór. Li są dotaci ku rocenie i koszczęce i dziewię ocar piara wyniałtru en jenie frotrzeńtacie.

https://simple.wikipedia.org/wiki/Wenedyk

http://steen.free.fr/wenedyk/