Jezydzi - synkretyczni deiści bliskowschodni

Jezydyzm, jazydyzm, (kurd. Êzidîtî lub Êzidî, od pers. yazdan bóg, Yazidis, Yezidi, Êzidî, Yazdani) – religia i duchowość uważana na Zachodzie za synkretyczną i utworzoną w XII wieku przez szejcha Adi (szejk Adī ibn Musāfir al-Umawīymi, założyciel jezydyzmu) wyznawana głównie przez Kurdów, mieszkających na pograniczu Iraku (okolice Mosulu są ich największym skupiskiem), Iranu, Turcji, Syrii, Armenii, Gruzji oraz na emigracji (gł. Niemcy). Według części religioznawców na Zachodzie religia ta wywodzi się z nałożenia się szyizmu na zaratusztrianizm. Jezydyzm rzekomo łączy elementy islamu, chrześcijaństwa nestoriańskiego, mitraizmu, manicheizmu, gnozy, pierwotnych wierzeń indoirańskich, kurdyjskich oraz judaistycznych. Jezydzi sami siebie nazywają Ezdi, Ezidi lub Dâsini, co prawdopodobnie wywodzi się od perskiego "yazata", czyli "anioł" i uważają się za rdzenną, rodzimą religię kurdyjską wywodzącą się wprost z cywilizacji Sumeru, Asyrii i Mezopotamii, ale posiadającą późniejsze domieszki innych wiar i tradycji z jakimi się zetknęła, w tym zaratusztrianizmu, judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

Jezydzi wierzą, że wywodzą się od najstarszego potomka Adama, a cała reszta ludzkości od jego młodszych potomków i Ewy. Z tego powodu jezydzi uważają, że są narodem wybranym przez Allaha Boga. Wśród jezydów rozpowszechniony jest oryginalny mit o ich pochodzeniu. Głosi on, że Adam i Ewa poróżnili się o to, które z nich dostarczy doskonalszego twórczego elementu, który da początek ich potomkom. Każde z nich zebrało swoje nasienie do naczynia. Naczynia zamknięto i zapieczętowano. Gdy po jakimś czasie zostały otwarte, w należącym do Ewy znajdowało robactwo i inne obrzydliwości, zaś w tym, które należało do Adama był śliczny chłopczyk, który gdy dorósł poślubił hurysę - mieszkankę raju. I od tej właśnie pary pochodzą jezydzi- czyli kobiety znów są tymi "gorszymi"...

Wąż dla jezydów ma być symbolem dobroci. Według niektórych źródeł zasłużył sobie na to ratując Arkę Noego przed zatonięciem - wypełniając dziurę własnym ciałem. Według innych Sheikh Adi przemienił w kamień węża, który był pierwotnym mieszkańcem okolicy. Jedna z legend mówi, że współpracownik Sheikh Adi przemienił się w węża, gdy Kurdowie przeszli na islam. Innym symbolem jest pies przez co jezydzi uważani są przez muzułmanów za nieczystych... 

Wyznawcy jezydyzmu praktykują modlitwę pięć razy dziennie z twarzą skierowaną w stronę Słońca, oddawanie czci świętym drzewom, składanie byków w ofierze, obrzezanie, chrzest, wypowiadanie szahady do ucha niemowlętom, a także wierzą w reinkarnację dusz. Wiernym zakazane jest jedzenie niektórych potraw (sałaty, dyni, mięsa gazeli) i noszenie ubrań w kolorze granatowym, a kobietom dodatkowo ścinanie włosów. Uznają Abrahama i Mahometa za proroków, natomiast Jezusa za anioła pod postacią człowieka. Wielką czcią otaczają również planety, w tym Ziemię, którą szanują do tego stopnia, że surowo zakazują plucia, aby jej nie zbezcześcić. 

W miejscowości Lalish (Lalisz), na północ od Mosulu w Iraku, znajduje się świątynia jezydów. Wyznawcy owej religii żyją głównie w Kurdystanie i wierzą w anioła o imieniu Król-Paw, przedstawianego w formie tegoż właśnie ptaka, podobnie jak Duch Święty w postaci Gołębicy. Darzą czcią planety, zwłaszcza Ziemię. Dzielą się także na kasty, których członkowie nie pobierają się między sobą. Duże ich skupisko znajduje się w rejonie górskiej miejscowości Lalish, znajdującej się w północnym Iraku, choć mniejsze grupy jezydów żyją też w krajach ościennych – Iranie, Turcji, Armenii, czy na emigracji w Europie. Najciekawsze jest jednak, że kurdyjskie imię czczonego przez nich Anioła-Pawia, Melek Tausa, oznacza, zdaniem niektórych muzułmańskich i chrześcijańskich Irakijczyków, imię Szatana, chociaż oprócz salaficko-wahabickich skrajnych sunnitów interpretacji nie ma na to żadnych ewidentnych dowodów. Służyło to w przeszłości i służy nadal do zbrodniczego oskarżania jezydów o satanizm. Oni sami niechętnie opowiadają o swojej wierze. 

Jezydzi, podobnie jak alawici, niechętnie mówią o swoich wierzeniach i wciąż wiadomo o nich niewiele. Obecnie na świecie żyje na pewno ponad 150 tysięcy  wyznawców, a według własnych danych ponad milion. Rozbieżność może wynikać ze stosowania przez wiernych szyickiej zasady takijja, która pozwala ukrywać wiarę w czasie prześladowań. Jazydzi czasem uważają się za naród odrębny od Kurdów. W byłych republikach radzieckich (np. w Gruzji czy w Armenii) jezydyzm funkcjonuje w oderwaniu od aspektu religijnego i pełni funkcję wyróżnika mniejszości narodowej. W takim przypadku jezydami są osoby, które są równocześnie muzułmanami czy chrześcijanami obrządku wschodniego. Jezydzi posługują się tam językami wywodzącymi się z dialektów północno-kurdyjskich. 

Melek Taus - Anioł Paw

Jezydzi wierzą w Boga, nazywanego Xweda, Izad, Yazdan, Xweda lub Khoda, który wykazuje podobieństwo do zaratusztrianistycznego Ormuzda. Wierzą, że stworzył on świat, ale jego dalsze losy powierzył siedmiu aniołom. Anioł Melek Taus („Anioł–Paw”, po kurdyjsku Tawûsê Melek) zbuntował się przeciw Woli Boga i za swe czyny został strącony do piekła, ale żałował za swoje grzechy i swymi łzami ugasił ogień piekielny, w wyniku czego piekło przestało istnieć. Bóg wybaczył mu winy i powierzył władzę nad światem, w związku z czym wyznawcy jezydyzmu modlą się do niego, a nie do Boga. Uważają, że Bóg nie interesuje się światem ani nie zajmuje się nim osobiście, a jedynie poprzez swoje anioły. Szejk Adī ibn Musāfir al-Umawīymi, reformator jezydyzmu urodzony prawie tysiąc lat temu w dzisiejszym Libanie, spędził większość życia w Bagdadzie i został pochowany właśnie w Lalish w Iraku. Przez jezydów uważany jest za uosobienie anioła-pawia. 

Sunniccy wrogowie jezydyzmu uważają czczonego przez jezydów Melek Tausa za diabła, ponieważ uważają, że historia jego buntu i upadku jest podobna do arabskiego pojęcia „szaitan”, oznaczającego diabła. Religioznawcy i jezydyści twierdzą jednak, że kult Melek Tausa nie posiada cech kultu diabła, rozumianego na sposób judeo-chrześcijańsko-islamski. Przemawia za tym jezydzkie tabu zabraniające wymawiania głosek š (sh) and t/ṭ czyli wszystkich wyrażeń posiadających literki słowa Szatan w takiej kolejności. Melek Taus przypomina raczej angelizowaną postać Jezusa, który zstąpił do piekieł, a potem wyzbywszy się grzechów przez ukrzyżowanie wstąpił do niebios i stał się w chrześcijaństwie bóstwem któremu podlega ziemia, panem świata. Ciekawe, że w początkach chrześcijaństwa pawi ogon symbolizował nieśmiertelność, życie wieczne. Według wyliczeń samych wyznawców jezydyzmu, społeczność była wielokrotnie prześladowana, szczególnie przez sunnickie sekty salafitów i wahabitów, a dotknęły ją do 2013 roku 72 krwawe masakry i pogromy. 

Jezydzi nauczają, że Melek Taus został stworzony jako pierwszy byt anielski przez Boga Stwórcę ze światła Jego oświecenia (Ronahî), ze światła oświecające, ze światła boskiej iluminacji. Pozostałych sześciu archaniołów zostało stworzonych później. Bóg rozkazał, aby Tawûsê Melek nie kłaniał się żadnemu innemu stworzeniu oprócz samego Boga Stwórcy, Allacha. Później Bóg stworzył jeszcze sześciu archaniołów i to im rozkazał aby przyniosły mu prochy ziemi (Ax) z obszaru całej Ziemi (Erd) i stworzyły ciało Adama, pierwszego człowieka. Następnie Bóg tchnął w Adama życie z własnego oddechu życia i rozkazał archaniołom aby pokłoniły się ożywionemu już Adamowi. Wszystkie archanioły posłusznie pokłoniły się, ale Tawûsê Melek odmówił powołując się na wcześniejszy rozkaz, że Bóg zakazał mu kłaniać się komukolwiek stworzonemu. Bóg pochwalił go i uczynił przywódcą wszystkich stworzonych aniołów oraz istot ziemskich (ludzkich). Jezydzi utrzymują, że Tawûsê Melek jest przedstawicielem i namiestnikiem Boga na Ziemi, schodząc w każdą pierwszą środę kwietnia z wizytacją na Ziemię do ludzkości i aniołów strzegących Ziemii.

W religii Sumerii Anioł Paw objawiał się jako Enki, Władca Ziemi, a także Pan Wiedzy i Wąż na Drzewie w Dilman, sumeryjskim prototypie ogrodu Eden. Sumeryjczycy mogli przejąć postać Enki od wysłanników indyjskich jezydów, którzy odegrali ważną rolę we wczesnym okresie rozwoju sumeryjskiej kultury. Od samego początku historii chrześcijaństwa Anioł Paw był w nim obecny pod postacią przywódcy siedmiu archaniołów, św Michała (Michael), którego ziemskim odbiciem jest święty Jerzy, inne imię dla Al-Khadira (Melek Taus u sufi). Kolor promienia, jednego z siedmiu, podporządkowany zarówno Michałowi jak i Tawsi Melekowi jest niebieski, i tak jak ten ostatni w tradycji hinduizmu objawia się jako Karttikeya, komendant anielskich hufców, tak też i św. Michał pełni taką funkcję w chrześcijaństwie. Symbol pawia też był przez chrześcijaństwo od dawna zasymilowany. Ptak ten był pierwotnym symbolem kościoła katolickiego (paw – znak powszechnego kościoła o wielu oczach), był to też wczesny symbol Jezusa, wskazujący na jego zmartwychwstanie i nieśmiertelność. W czasach obecności Jezusa na ziemi, oraz później, paw konkurował z feniksem jako symbol nieśmiertelności zarówno w Egipcie jak i na całym Bliskim Wschodzie.  

W tradycji Majów Anioł Paw znany jest jako duch Quetzalcoatla, “Pierzastego Węża”. W ich kosmologii jaką znaleźć można w Popol Vuh odkrywamy paragraf bardzo przypominający analogiczny w księdze Genesis, który mówi iż duch Stwórca poruszał się po powierzchni wód. W Genesis tego stwórcę można rozpoznać jako syntezę grupy duchów sprawczych, zwykle siedmiu, znanych jako Elohim. Anioł Paw w Grecji i Egipcie znany był odpowiednio jako Dionizos i Ozyrys. Według wczesnych greckich historyków takich jak Diodorus te postaci były po prostu manifestacjami tego samego konceptu w różnych cywilizacjach. Ozyrys, co znaczy Ten o Wielu Oczach, był legendarnym egipskim królem o wielu z atrybutów Anioła Pawia. Po okrążeniu kuli ziemskiej na byku, podobnie jak Melek Taus, został Królem Świata, podobnie również wszystko widzący, o wielu oczach rozmnożonych po całym wszechświecie. Oboje dzielą wspólny symbol, Kwiat Życia o licznych oczach. Ozyrys znany w Egipcie był również jako “Zielony Człowiek” i jego zielone przedstawienie obecne było często w egipskich świątyniach, gdzie corocznie zanoszono do niego modły o odnowienie życia i roślinnego cyklu.

Perska tradycja to bliska kuzynka jezydyzmu , o wspólnych, najprawdopodobniej wschodnich korzeniach. Powiązania między Jezydami i Persami są niezliczone, wspólne rytuały, jak na przykład codzienny kult Słońca, w obu główne bóstwo – zbawca ( Mitra i Melek Taus ) to słoneczny bóg, symbolizowany przez koguta jako jedno ze swych świętych zwierząt, czczony w niedzielę. Nie ma też wątpliwości że perski Mitra, którego imię oznacza środek i harmonię, jest odpowiednikiem hinduskiego Murugana, jak i Melek Tausa, wszyscy to owoc tej samej unii między uniwersalnymi przeciwieństwami. Powszechnym innym określeniem Mitry w Persji był Mihr, obecnie tytuł jaki nosi pierwszy reprezentant Anioła Pawia na ziemi, Mir, czy też Książę Jezydów. Jedność Melek Tausa i Mitry jest niepodważalna, ale najbardziej wyrazistym odpowiednikiem Anioła Pawia w tradycji perskiej będzie chyba pierwotny rajski ptak, Simurgh, posiadający psią głowę i ogromny pawi ogon. Żyje on na górze Elbourz, świętej górze w centrum świata, pełniącej funkcję uniwersalnej Osi Świata, łączącej Niebo i Ziemię. Melek Taus miał stworzyć Ewę z ciała Adama. 

Według ich systemu teologiczno-mitologicznego, w pradawnych czasach doszło do konfliktu między Bogiem a Aniołem-Pawiem czy też Królem-Pawiem, Melek Taus. Zbuntował się on przeciwko Bogu i na krótko stał się aniołem upadłym, później wszakże Bóg przywrócił mu godność i postawił go nad światem jako rządcę. Lejąc przez siedem tysięcy lat łzy skruchy, które napełniły siedem dzbanów, Melek Taus definitywnie zwyciężył i zniszczył zło, toteż według jezydów nie ma ani piekła, ani kosmicznego zła. Złote Słońce w centrum flagi czerwono-białej, to starożytny symbol religijny i kulturalny jezydów, którzy czczą to ciało niebieskie poprzez kierowanie swojej twarzy w jego kierunku podczas modlitwy- pięć razy dziennie. Jezydem trzeba się urodzić, zatem dołączyć można się tylko przez reinkarnację, a odstępstwo oraz czynienie zła powoduje reinkarnację w innej religii, chociażby islamskiej, co jest skutkiem okropnego zanieczyszczenie duszy jezydy. Zwłoki zmarłych jazydzi grzebią w stożkowych grobach zaraz po śmierci układając ze skrzyżowanymi rękami.

Większość badań nad wierzeniami Jezydów opiera się na dwóch tekstach sakralnych: Al Jilwah (Objawienie) i Meszaf Resz (Czarna Księga), lub też po arabsku: Kitab al-Dżana (Księga Objawienia) i Kitab al-Aswad (Czarna Księga). Z nich pochodzą opisy istoty uznawanej za boskiego wysłannika i twórcę świata ludzi – anioła o imieniu Melek Taus.

Większość wyznawców tej szczególnej religii to Kurdowie zamieszkujący Irak, głównie w górach na północ od Mosulu, w Iranie, Syrii i Armenii.

„Czarna Księga”, Meszaf Resz, która przedstawia proces stworzenia świata, wymienia Pawiego Anioła jako pierwszą istotę stworzoną przez Boga. Na początku bowiem Bóg stworzył białą perłę, potem ptaka, na grzbiecie którego umieścił klejnot. Następnie zaś stworzył siedmiu aniołów, każdego w jeden dzień tygodnia. Melek Taus (nazywany też imieniem Azazel lub Szejtan) powstał w niedzielę jako pierwszy i ustanowiony został władcą ponad wszystkim:

„W każdy z pozostałych dni tygodnia Jedyny tworzył anioły, by służyły aniołowi Melek Taus. Potem Niewidzialny wycofał się i zaprzestał działania, a jego rolę przejął Melek Taus.”

To on podzielił perłę na cztery części i stworzył z niej morza i znany nam świat: niebo, ziemię, słońce i księżyc, a także ludzkość, zwierzęta i ptaki. Następnie stworzył statek, w którym przebywał przez trzydzieści tysięcy lat, po czym zamieszkał wśród ludzi w mieście Lalisz.

Dla jezydów Melek Taus jest tym, który nie tylko ich stworzył, lecz także obdarzył ich kulturą i cywilizacją.

Zapisano w Al Jilwah (Objawieniu):

„Nie wspominaj mego imienia, ani mych atrybutów, jak robią to obcy. Inaczej popadniesz w grzech, gdyż brakuje ci prawdziwej wiedzy. Czcij mój symbol i wizerunek”

Zwie się go Melek Taus, Aniołem-Pawiem. Etymologicznie słowo „Melek” (lub „Malik”) oznacza „władca” lub też „anioł” ( z hebrajskiego: „mal’ak” – posłaniec). „Taus” to z kolei perskie słowo oznaczające pawia.

To postać zaczerpnięta być może z wierzeń staro-asyryjskich, gdzie znany był pod imieniem Adramelek. Na wizerunkach przedstawiano go w postaci ludzkiej lub w formie pawia. Adramelek czczony był w miastach Asyrii, a jego kult obejmował palenie ludzkich ofiar. W średniowiecznej hierarchii demonów ma on tytuł Wielkiego Kanclerza Piekła. Wspomina się o nim w Biblii w związku ze składaniem mu ofiar całopalnych z dzieci.

Paw to symbol całościowego połączenia wszystkich barw, oznaka nieśmiertelności niezniszczalnej duszy. Melek Taus (Pawi Anioł) Jezydów jest władcą ziemi, świata materialnego. Funkcji tej, według wierzeń Jezydów, nie pełni wszechpotężny Bóg, lecz właśnie jego wysłannik, ulubiony anioł. Z kabalistycznego punktu widzenia, jako władca materii (Malkuth) jest on odwrotnością Boga w Kether, Jego cieniem.

To on przemawia w księdze Al Jilwah (Księdze Objawienia) opisując siebie jako władcę świata i wszystkich stworzeń, a także innych istot boskiej natury:

„Los zwierząt na ziemi, ptaków na niebie i ryb w wodzie spoczywa w mych rękach.”

Rządzi życiem i śmiercią wszystkich stworzeń. Obdarza łaską, szczęściem i bogactwem, ale też karze za nieposłuszeństwo. Zna wszystkie skarby i ukryte rzeczy na ziemi. Świat nie ma przed nim żadnych tajemnic, a ukrytą wiedzę objawia swoim wyznawcom i tym, których wybiera.

Według niektórych teorii Melek Taus stworzony został przez Arymana, perskiego władcę Ciemności jako jego manifestacja. Jeśli więc spojrzeć przez kolorowe pawie pióra, ujrzeć można samego Arymana – Szejtana.

Starożytne apokryfy, takie jak „Księga Henocha” wymieniają anioła o imieniu Azazel. Nauczył on ludzi sztuki wojennej – wykuwania mieczy i noży, sporządzania tarcz i zbroi, ale także ozdób i biżuterii, jak również sztuki makijażu. Wielokrotnie Azazel utożsamiany jest z Pawim Aniołem Jezydów, który w tekście Meszaf Resz nosi to samo imię.

Azazel, znający wszelkie tajemnice metali i minerałów, uznawany jest za twórcę alchemii, która wywodzi się ze starożytnych fascynacji metalurgią i tajemnicami ziemskich pierwiastków.

Alchemia jest nauką o transformacji duszy. W niektórych pismach alchemicznych faza nazywana „ogonem pawia” i symbolizowana przez tego ptaka, jest uwieńczeniem etapu oczyszczania duszy i reprezentuje ją obraz uskrzydlonego smoka. Tęczowa gama kolorów odpowiada siedmiu kolorom czakr, prze które wznosi się ów ognisty wąż by przynieść człowiekowi wyzwolenie duchowe. Azazel jest więc tym, który wskazał ludziom ścieżkę duchowej inicjacji, drogę do samoprzebóstwienia. Już od niepamiętnych czasów uważano zaś, że kluczową rolę w tym procesie odgrywa mistyczny ogień, boskie światło, które jest esencją aniołów i wszystkich istot związanych z wyższymi światami.

Roj - Symbol Słońca

Społeczność wyznająca tą religię dzieli się na trzy grupy, chyba niesłusznie nazywane kastami, gdyż nie są one hierarchiczne. Są to: Szejkowie, Pirsowie i Muridowie. Należący do nich ludzie nie pobierają się poza swoją własną grupą. Jeśli ktoś urodził się Muridem, będzie żył jako Murid. Jego  ewentualna żona też będzie należeć do Muridów. Społeczeństwo jezydzkie jest kastowe i dzieli się na 3 główne kasty:

- Szejchów

- Pirsów

- Muridów

System kastowy nie pokrywa się w jezydyzmie z podziałem ról społeczno-ekonomicznych, z przynależności do określonej kasty wynika obowiązek odprawiania odmiennych rytuałów religijnych. W kaście Szejchów jest zarówno Emir (Mir) jako władca jazydów, jak i Baba Szejchm czyli najwyższy duchowny jezydów. Kasta szejchów dzieli się na trzy podkasty: Faqirs (Karabash, ubodzy, sufi, cudotwórcy), Qewels (Kawwals, Qawwalis, pieśniarze, noszą posąg pawia w procesjach), and Kocheks (Kohenowie, wizjonerzy). Mîr (Emir) jest najwyższym przedstawicielem Tawsi Melek na Ziemi i reprezentuje jezydów na wszystkich narodowych i międzynarodowych konferencjach. Szajchowie dzielą się na trzy linie rodowodowe: Šamsâni, Âdâni and Qâtâni, a ostatnia związana jest z pochodzeniem z przodkami Mir. Rodziny kast szejchów i pirsów posiadają charyzmatyczne zdolności uzdrawiania, które przekazują sukcesyjnie potomkom w swoich świątyniach. Członkowie kasty Pirsów dzielą się na cztery główne grupy i czterdzieści klanów, a najważniejsi są potomkami Peer Alae, świętego człowieka, który żył w czasach Szejcha Adi i został obdarzony cudownymi mocami. Pirsowie również pochodzą od 40 lub 42 uczniów Szaicha Adi czyli są potomkami duchowych sufickich uczniów Szejcha Adi spośród jezydów. Sprawują ceremonie urodzin, ślubów, pogrzebów, pełnią funkcje doradcze dla zwykłych rodzin jezydzkich muridów. Pirsowie także dzielą się na trzy podkasty: Kocheksów (tancerzy wizjonerów, posługują na grobie Szejcha Adi), Fakirsów, and Farashów. Jest jeszcze czwarta  podkasta Awhan, która pełni wszelkie posługi na grobie Szajcha Adi. Jezydzi zorganizowani są w plemiona i klany, z przywódcą zwanym Agha nad każdym z nich. 

Każda rodzina jest przypisana do określonej kasty. Wszystkie rodziny Murid mają przypisane również po jednej rodzinie z kasty Szejchów oraz Pirsów. Każda rodzina Pirs ma przypisaną odpowiednio rodzinę Szejch oraz kilka rodzin Murid. Każda z kast dzieli się na podkasty. Jazydzi mogą żenić się czy wychodzić za mąż tylko za członków własnej kasty, ponadto zakazane jest zawieranie małżeństw w kwietniu. Karą za złamanie tej zasady jest wykluczenie ze społeczności. 

Jezydzi nie posiadają świętej księgi, w rodzaju Biblii lub Koranu. Ich wiedza i tradycja nie jest spisana, ale przekazywana ustnie. Posiadają zwierzchność świecką i duchową. Ich świeckim przywódca jest książę, duchowym zaś szejk. Jezyd nie modli się do Boga, ale do Słońca, które daje siłę wszystkiemu co żywe i które jest najwyższym obiektem kultu. Słońcu oddaje się cześć jako największemu i najważniejszemu ciału niebieskiemu. Modlitwa odbywa się o wschodzi zachodzie słońca, kiedy to wierny odwraca się twarzą w jego kierunku. Nie dowiemy się jak wygląda taka modlitwa, gdyż odmawia się ją zawsze w samotności. Kiedy nadchodzi ważny moment w jego życiu, wierny składa w świątyni ofiarę ze zwierzęcia, zazwyczaj owcy. Najważniejszym świętem tej religii jest, przypadający na początku jesieni, festiwal zwany Zgromadzeniem. W Lalish odbywa się wówczas tygodniowe spotkanie połączone z tańcami, którym przewodniczą książę jazydów i szejk, oraz składaniem ofiary z wołu i wspólnym spożywaniem posiłku. 

Tańce i procesje jezydzkich fakirów

W swojej siedzibie, liczącym tysiąc lat monastyrze w Lalish, położonym w pobliżu miasta Mosul na północy Iraku, jezydzi pielęgnują swoją tradycję, która sięga czasów Zaratustry, czyli ponad 3500 lat wstecz. Przez wieki ich religia mieszała się z wierzeniami sąsiadów, w szczególności muzułmanów. Przez to jeszcze trudniej było zrozumieć, w co naprawdę wierzą. Jezydzi to w większości Kurdowie, mieszkający w wioskach w północnym Iraku i wokół Lalish. Świątynia jest co roku wynajmowana innej rodzinie, która odpowiada przez ten czas za utrzymanie zadrzewionych podwórek i poczerniałych od dymu sal w dobrym stanie. Wszelkie nadwyżki od odwiedzających to miejsce pielgrzymów idą wtedy na jej konto. Wejście do sanktuarium jest ozdobione płaskorzeźbą wielkiego, czarnego węża, symbolizującego gada, który kusił Ewę w raju. Na jednej ze ścian okalających ogrody Lalish znajduje się wspaniały wizerunek pawia, symbolizującego najważniejszego z aniołów, stworzonego przez Boga przy okazji budowy świata. 

Grobowce jezydzkich przywódców znaczą krajobraz północnego Iraku i często są brutalnie bezczeszczone przez lokalnych muzułmanów, szczególnie przez sunnickie sekty salafitów i wahabitów. Tabu dotyczące sałaty również obrosło legendą wraz z upływem wieków, ale wynika prawdopodobnie z tego, że to słowo w jezydzkiej odmianie języka kurdyjskiego brzmi tak samo jak nazwa siedmiu aniołów, którzy przybrali ludzką formę. Trudno więc, by wierni zjadali ciało tych, których czczą. Wewnątrz świątyni Lalish, zbudowanej w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, w wielu miejscach można znaleźć barwne welony i tkaniny. W podziemiach rozświetlonych lampkami oliwnymi młode pary tradycyjnie rzucają welon za siebie, na ukośną ścianę. Jeżeli nie spadnie, oznacza to dobrą wróżbę. 

"Jezydyzm to najstarsza monoteistyczna religia na świecie. Z badań archeologicznych wynika, że pierwsze wzmianki o jezydach zanotowano na 3 tysiące lat przed naszą erą. Odnoszą się bezpośrednio do określenia „jezyd”, czyli „życzliwy duch” albo „marsz właściwą drogą”. Z kolei najstarsze dokumenty dotyczące jezydyzmu jako systemu religijnego pochodzą sprzed 2 tysięcy lat przed erą chrześcijańską. Jezydzi wierzą w jednego Boga, ma swoje święta, posty, zabytki religijne. Praktykujemy obrzezanie i chrzest, wierzymy w reinkarnację, ale uważamy, że piekło przestało istnieć. Główny ośrodek jezydów to jest właśnie iracka prowincja Niniwa. Kurdowie uznają, że jezydyzm to ich pierwotna religia. Na całym świecie jest nas około miliona wyznawców, a w samym Iraku pół miliona." - mówi mieszkający w Polsce Dalzar Nashwan Salem, polski jezyd, doktorant na Uniwersytecie Warszawskim, prezes Fundacji na Rzecz Studentów Irackich w Polsce. 

Jazydyzm to jedna z religii pierwotnie wyznawanych w Mezopotamii. Jezydzi czują się więc najstarszymi mieszkańcami tych terenów i budowniczymi cywilizacji babilońskiej i asyryjskiej. Jezydzi mieszkają głównie w irackiej prowincji Niniwa, tam jest ich około 650 tysięcy, a na całym świecie - milion. Większość Kurdów, którzy są teraz muzułmanami, kiedyś była jezydami lub zaratusztrianami - jak Persowie, zanim przymusowo przeszli na islam, który zmuszał do konwersji lub brutalnie mordował. Świętym miejscem jezydyzmu jest Lalish, gdzie znajduje się sanktuarium, do którego podążają pielgrzymki - w liczbie nawet pół miliona odwiedzających rocznie. To w Lalish miał wylądować anioł/paw - Melek Taus, który swymi łzami ugasił piekło. W ciągu życia jezyda choć raz powinien odbyć pielgrzymkę do Lalish. Podczas modlitwy w południe każdy wyznawca powinien kierować twarz w stronę tego świętego miejsca - na wzór Mekki czy Jerozolimy. 

Najważniejszym symbolem w jezydyzmie - tak jak w starożytnym Babilonie - jest Słońce. Symbolizuje Allaha, Boga, z którym wyznawcy mają  bezpośredni kontakt przez modlitwę. Modlą się w kierunku Słońca - tak jak muzułmanie modlą się w stronę Mekki. Kalendarz też mają słoneczny, dużo starszy od gregoriańskiego, dodają do niego ponad 4500 lat. Jezydyzm łączy w sobie elementy różnych wyznań. Ma obrzezanie, jak w judaizmie, i taki chrzest jak chrześcijanie, który nazywa się al-tamid. Historia o stworzeniu świata jest podobna jak w chrześcijaństwie, jest tam i Adam, i Ewa, ale sami jezydzi twierdzą, że pochodzą od pięknego chłopca Shehid bin Jer (Dżer) - najstarszego syna Adama i jego żony Houri. Wykluczają pochodzenie od Adama i Ewy, co oznacza, że są potomkami Adama, ale nie są potomkami Ewy. Shahid bin Dżar posiadł wiedzę jaką Tawsi Melek, Anioł Paw (Król Paw), przekazał jego ojcu Adamowi, a potem przekazał ją swoim potomkom i następcom, pierwszym jezydom. Wierzą w reinkarnację: jeśli człowiek był dobry, jego duch wstępuje w człowieka, jeśli zły - w zwierzę. Wydalenie ze społeczności, ekskomunika, jest bardzo surową karą i pociąga za sobą przepadek, zatratę duszy osoby wygnanej. 

Jezydzi występują w powieściach 'Przez pustynię' i 'Przez dziki Kurdystan' Karola Maya. O jezydach wspomina Gurdżijew w książce Spotkania z niezwykłymi ludźmi. Melek Taus pokazywany jest jako Anioł Paw, a jak wynika z Księgi Objawień, zbuntował się przeciw Bogu i uznał, że będzie samodzielnie decydował o dobrym i złym losie, jaki spotka ludzi. Raz w roku, w czasie święta Sundżar, wynoszony jest jego posąg i odbywa się coś w rodzaju procesji. Wielu jezydów modli się codziennie rano w stronę słońca, a co środę chodzi do świątyni, bo środa to jest dzień święty jezydów. Obchodzi się Nowy Rok - Seri Sal, to jest pierwsza środa kwietnia, bo wtedy Melek Taus po raz pierwszy zstąpił na Ziemię. Podobnie jak w chrześcijaństwie na Wielkanoc, na kwietniowy Nowy Rok jezydzi malują jajka kolorowymi farbkami. 

Jezydzi mają trzy kasty - wprowadził je w XII wieku reformator jezydyzmu szejk Adi Ibn Musafir - szejków, pirsów i muridów. Szejkowie są wyższymi duchownymi, każda rodzina powinna mieć swojego szejka jako przewodnika duchowego. To ktoś taki jak ksiądz, imam czy rabin, komu okazuje się szacunek, kto przychodzi do domu na święta i modli się za rodzinę. Pirsowie są niższymi rangą duchownymi, starszymi lokalnej wspólnoty. Reszta, jakieś 90 procent, to muridowie, czyli zwykli ludzie. W kalendarzu jezydów, pierwsza środka na kwiecień 2012 roku rozpoczynała ich 6762 rok istnienia, zatem mamy do czynienia z jedną najstarszych kultur i cywilizacji jakie istnieją w sposób nieprzerwany na Ziemi. W dniach 23 września do 1 października jezydzi obchodzą swoje wielkie tygodniowe święto siedmiu archaniołów znane jako Cejna Cemaya - Święto Zgromadzenia, na pamiątkę zstąpienia siedmiu archaniołów do Lalisz. W dawnych czasach obchodzono w tym czasie mitraickie święto byka (21 września, w równonoc) ku czci Boga Słońca. Jezydzi w czasie święta tańczą także sławny taniec wirowy derwiszów. 

Chociaż religia tego narodu jest jedną z najstarszych na świecie (pierwszy rok w kalendarzu jezydów odpowiada naszemu 4750 rokowi przed urodzeniem Chrystusa), a być może z tego właśnie powodu ta religia stanowi przykład synkretyzmu. Na przestrzeni stuleci wzbogacała się o wiele elementów religii innych narodów, z którymi jezydzi utrzymywali kontakty. To samo miało miejsce z judaizmem, który zapożyczył od Zaratustry koncepcję dobra i zła, wiecznego błogostanu i wiecznych cierpień, czyli Piekła i Raju. Przecież chrześcijaństwo wywodzi się przeważnie ze religii starożydowskiej i niesie w sobie ślad niektórych kultów pogańskich. Nawet islam sięga korzeniami żydowskich i chrześcijańskich mitów. Religia jezydów wywodzi się przeważnie z Zoroastryzmu (który głosił Prorok Zaratustra) i przejęła obrządki i rytuały zarówno islamu, jak i chrześcijaństwa i wyznawców Kabały. Tak samo jak u Żydów i muzułmanów w tej religii przejęło się obrzezanie. 

W rzeczywistości jezydów, wyznających swoją religię, zawsze cechowało umiłowanie pokoju i tolerancja. W odróżnieniu od chrześcijan i sunnitów islamskich nigdy nie uprawiali misjonarstwa i nie próbowali narzucić innym swoje poglądy. W swojej wewnętrznej hierarchii jezydzi rozróżniają władzę świecką i religijną. O konieczności takiego rozróżnienia wiele razy mówił także buddyjski Dalajlama. W odróżnieniu od muzułmanów jezydzi są monogamiczni, chociaż wodzowie mogą mieć kilka żon. Zazwyczaj nie zawierają małżeństw z przedstawicielami innych religii i nigdy nie modlą się w obecności obcych osób. Modlić się powinni dwa razy dziennie, zwracając się w kierunku słońca lub ogniska. Odpoczywają w sobotę, a prawdziwie świętym dniem jest środa. Niektórzy z ortodoksyjnych jazydów wierzą, że chociaż Bóg Stwórca jest jeden, istnieje nie jeden, tylko sześciu aniołów. Uważają także, że po śmierci możliwa jest reinkarnacja duszy. Ponieważ nie dopuszczają nawrócenia w swoją wiarę osób wyznających inne religie, przyszłość jezydów, jeśli chodzi o ich liczebność, jest bardzo mglista, podobnie jak zaratusztrian. 

Jezydzi nie są odłamem jakiejś religii istniejącej na Ziemi, jednak bez wątpienia ulegli wpływom wielu innych religii Bliskiego Wschodu z jakimi zetknęli się w czasie swojego istnienia. Główna część wierzeń jezydów pochodzi z czasów przedzoroastryjskich, zatem z bardzo odległego okresu dawnych perskich i sumeryjskich czy mezopotamskich kultów religijnych o charakterze monoteistycznym. W swej istocie są gorliwymi czcicielami Słońca jako widzialnej manifestacji bóstwa. Melek Taus wedle jazydów nie jest i nie może być źródłem jakiegokolwiek rodzaju zła czy niegodziwości, co trudno jest pojąć prymitywnym i barbarzyńskim ludom chrześcijańskim i muzułmańskim w okolicy. Jezydzi wierzą, że siedem świętych duchów, siedem archaniołów, reinkarnuje się cyklicznie w świecie ludzi jako przejawienia boskości zwane koasasa. 

Jezydzi, podobnie ja dawni zaratusztrianie czy muzułmanie, posiadają pięć modlitw dziennie. 

- Nivêja berîspêdê (Modlitwa Świtu), 

- Nivêja rojhilatinê (Modlitwa Wschodu Słońca), 

- Nivêja nîvro (Modlitwa Południowa), 

- Nivêja êvarî (Modlitwa Popołudniowa), 

- Nivêja rojavabûnê (Modlitwa Zachodu Słońca). 

Jedna z modlitw porannych i wieczornych brzmi: 

La ilaha illa 'lah, al-shamis nur allah, al-huq habib allah! 

Nie ma bóstwa ponad Boga, Słonce jest Światłem Boga, Prawda jest Umiłowaną Boga! 

Jednakże większość jezydów przestrzega tylko dwóch czasów na modlitwy, porannych o wschodzie Słońca i wieczornych o zachodzie Słońca. W modlitwie południowej zwracają się ku Lalish, podczas gdy w pozostałych modłach, zawsze twarzą ku Słońcu lub zastępczo do Ognia. W grudniu jest czas zachowywania ścisłego postu trwającego trzy pełne dni (doby), który rozpoczyna się w pierwszy piątek grudnia. 

Szejch ‘Adī ibn Musāfir al-Umawī i następcy 

Urodził się w 1170 roku w Dolinie Beqaa w Libanie, we wsi Bait Far niedaleko Baalbek, gdzie ciągle jest miejsce pielgrzymkowe dla jego zwolenników i następców. Szejch Adi był sukcesorem Umajdzkiego kalifa Marwan ibn al-Hakam'a. Jazydzi uważają go za wcielenie czy zstąpienia Tawûsê Melek - Anioła Pawia, Anioła z Pawim Ogonem czyli za Awatara (Boskie Zstąpienie). Mauzoleum jego grobu w Laliksh w Iraku ciągle jest miejscem dorocznych pielgrzymek dla miliona kurdyjskich jezydów z całego świata, w tym głownie z Iraku. Shaykh ‘Adī prawie całą swoją młodość spędził jednak głównie w Bagdadzie, gdzie był uczniem takich sufickich osobistości jak Ahmad al-Ghazali oraz ‘Abd al-Qadir al-Gilani. Zostając sufim udał się jednak na odosobnienie w ciche i spokojne, górskie regiony Kurdystanu, gdzie stykał się głównie z wyznawcami zaratusztrianizmu i innymi perskimi tradycjami duchowymi. Lokalne społeczności irańskich tradycji duchowych ujął potężnym ascetyzmem i licznymi cudami. Jazydzi przyjęli go jako swojego świętego, chociaż pozostało po Nim także duchowo-mistyczne bractwo sufickie al-Adawiya. 

Sanktuarium Grobu Szajcha Adi w Lalish

Szajch Adi rezydował w górach Hakkari Kurds na północ od Mosulu, a jednym z jego prominentnych uczniów duchowych był Ahmad ar-Rifa’i. W pobliżu, około 30 kilometrów znajdował się także konwent wschodnich nestorian. Jego grób jest wskazany przez trzy stożkowate kopuł w okolicach miejscowości Baadri, 20 mil na wschód od nestoriańskiego klasztoru Rabban-Hormuzd. Umarł w wieku lat 90, w roku 557 Hijra czyli 1162 e.ch., lub jak inni badacze utrzymują w wieku lat 88 czyli 555 Hijra, a 1160 e.ch., w pustelni którą zbudował sam, własnymi rękami. Mauzoleum grobu i pustelnia ciągle przyciąga tłumy pielgrzymów, a w sufickich ceremoniach znajdziemy procesje z zapalonymi światłami (pochodniami), grób obłożony zielonymi szarfami i ogromnymi zielonymi  całunami, paleniem kadzideł Harisa z grudek mleka. 

- Sukcesorem Szajcha Adi i głową zakonu sufi Adawiyya został jego znamienity duchem bratanek Shaykh Sakhr Abū l-Barakat (1162). 

- Shaykh ‘Adī ibn Sakhr al-‘Adawī jako syn Szajcha Shaykh Sakhr Abū l-Barakat został jego następcą i zwierzchnikiem Adawiyya Sufich, jednak już w 1221 został zamordowany przez Mongołów, jednak trzech jego synów przetrwało aby kierować zakonem sufi Adawijja. 

- Sheikh Al-Hasan ibn Adi, po kurdyjsku znany jako Şêx Hesen oraz Şêx Sin został następcą Szejcha Adi ibn Sakhr'a, a Mongołowie zamordowali go w czasie robienia kolejnych czystek etnicznych w 1254 roku, gdyż miała fantastyczny wpływ na tradycje jazydów rywalizując tylko z szejkiem Adi. 

- Shaykh Sharaf ad-Dīn ibn al-Hasan, po kurdyjsku zwany Şêx Sherfeddin został kolejnym zwierzchnikiem Zakonu Sufi Adawiyya, ale zginął w wielkiej bitwie z Mongołami w 1258 roku. 

- Shaykh Fakhr ad-Dīn ibn al-Hasan, po kurdyjsku znany jako Şêx Fexreddin, wujek Szajcha Sharaf ad-Dina, który zginął nie pozostawiając potomstwa. Był siódmym i ostatnim znanym szejkiem, ‘Adawī shaykh, który żył w okolicach Lalish w Kurdystanie. Życie Şêx Fexreddin'a było niezwykłe z kilku powodów, gdyż w przeciwieństwie do swoich poprzedników, był w dobrych układach z Mongołami, którzy byli odpowiedzialni za śmierć jego dwóch poprzedników. Był także sukcesorem raczej swojego bratanka niż ojca. Dodatkowo, był pierwszym liderem Adawī Sufi który zmierzył się w bratobójczej rywalizacji: w 1275, brat Şêx Fexreddin'a znany jako Shemseddin zbuntował się i próbował przejąć władzę od niego nad zakonem Adawiyya. Şêx Fexreddin i jego sojusznicy pokonali Shemseddin'a, który uciekł do Syrii. W 1276 roku Sheik Fakhr ad-Din wyemigrował do Egiptu. Ostatecznie był to ostatni znany Adawī szejk z okolicy Lalish, acz dwie grupy uczniów Szejcha Adi osiedliły się, jedna w Egipcie, a druga w Syrii istniejąc przynajmniej do XVI wieku. 

Jezydzi posiadają też własną flagę...

 

Złote Słońce w centrum, to starożytny symbol religijny i kulturalny jezydów, którzy czczą to ciało niebieskie poprzez kierowanie swojej twarzy w jego kierunku podczas modlitwy- pięć razy dziennie.

Co oznaczają poszczególne kolory:

Czerwony- symbolizuje krew niezliczonych męczenników jazydzkich
Biały- wyraża spokój i równości
Żółty- oznacza źródło życia i światła ludzi

W Armenii powstała największa na świecie świątynia jezydzka

Źródło:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Jazydyzm

https://zakon-sufi.blogspot.com/2014/09/kurdystan-jazydzi-i-jazydyzm.html

https://pytyja.home.blog/2006/02/14/upadli-czuwajacy-alchemia/