26 marca Zaratusztrianie irańscy (kalendarz reformowany)
21 sierpnia Zaratusztrianie uznający kalendarz Szenszai
22 lipca sierpnia Zaratusztrianie uznający kalendarz Kadmi Święto Khordad Sal (czytaj: Hordad Sal) jest symbolicznym dniem urodzin Zaratusztry i przypada na szósty dzień po NovRuz. Dzień jest umowny ponieważ nie da się ustalić dokładnych dat życia Manthrana. Khordad oznacza doskonałość. W tym dniu zwyczajowo odwiedza się Świątynię Ognia, dziękuje Ahura Mazdzie za danie ludzkości Proroka Zaratusztry, W tym dniu zaratusztrianie biorą udział w jaszanie (nabożeństwie) w świątyni ognia lub w ceremonii dziękczynienia, słuchają legend o narodzinach i życiu Proroka Zaratusztry. Spożywa się wspólne posiłki wraz z rodziną i przyjaciółmi, pije się wino i tańczy. Przypomnijmy zatem życie Zaratusztry.
Życiorys
Zgodnie z przekazem zawartym w Aweście i późniejszych pismach, Zaratusztra urodził się jako syn Poruszaspy i Dohodo. Od siódmego do piętnastego roku życia pobierał nauki, aby po ich ukończeniu móc spełniać obowiązki kapłańskie. W kraju Zaratusztry panowała religia dziś nazywana mazdaizmem. Była to religia politeistyczna wywodzącą się z tego samego indoeuropejskiego rdzenia co indyjska Adwajta Wedanta. W sanskrycie i w języku awestyjskim zachował się szereg imion bogów o prawie identycznym brzmieniu wspólnych dla obu kultur i religii.
Wędrówka
Z Gath wynika, że rozpoczął poszukiwania jeszcze większej wiedzy, którą nabywał u różnych nauczycieli. Zgodnie z tradycją nazwał się później waedemna (ten który wie, jest wtajemniczony), posiadł wiedzę przekazaną mu z boskiej inspiracji. Według tradycji Pahlawi wędrował po świecie latami w poszukiwaniu prawdy. Obserwował różne krainy, pędził życie pustelnika, medytował w lasach, w górskich jaskiniach i na pustyniach. Przemierzał także szlaki karawan, rozmawiał z ludźmi we wsiach i miastach, obserwował gwiazdy, rośliny, zwierzęta gromadząc zachłannie wiedzę i doświadczenie gdziekolwiek przybywał. W wędrówkach tych musiał być świadkiem aktów przemocy, popełnianych przez czcicieli Dewów, którzy napadali na pokojowo żyjące społeczności grabiąc i mordując. Świadomość, że nie może temu zaradzić fizycznie, wywołała w nim głębokie pragnienie sprawiedliwości i ideę ustanowienia prawa moralnego (aw. Ratu) dla silnych i słabych tak, aby zapanował pokój i ład i aby wszyscy mogli wieść godne życie. Ciągle jednak nie znajdował ostatecznej odpowiedzi na swoje pytania.
Objawienie
W wieku 30 lat doznał objawienia (jasna 43.7-13) Objawienie jakiego doznał Zaratusztra miało miejsce w dniu równonocy wiosennej podczas święta Nowruz (Nowego Roku). Zobaczył jaśniejącą istotę Amesza Spenta co tłumaczy się święty nieśmiertelny, która przedstawiła się jako Wohu Manah (Gathy, Jasna – Dobra Myśl, Dobry Umysł.). Istota ta zaprowadziła go przed oblicze boga Ahura Mazdy] (Ahura Mazda – Mądry Pan), który objawił Zaratusztrze przyczyny zła, to co było i to co się stanie, a także zasady jakich powinni przestrzegać ludzie biorący udział w kosmicznych zmaganiach boga ze Złym Duchem – Kłamcą (avest. Angrju Mainju – Drudż, pahlawi – Aryman)]. Po objawieniach jakich doznał prorok zaczął głosić wiarę w jedynego boga, istniejącego odwiecznie, niestworzonego, źródło wszelkiego bytu, stwórcę wszechrzeczy, bytów widzialnych i niewidzialnych, materialnych i duchowych – Ahura Mazdę. Czcił go jako pana mądrego, którego emanacją jest prawda, ład i sprawiedliwość, którą określa się jednym słowem – Asza (awest. aṣ̌a/arta). Jednocześnie głosił iż oprócz Ahura Mazdy istnieje druga istota duchowa, niestworzona, odwieczna, ale zupełnie różna od tego pierwszego – Angra Mainju, istota zła, kłamliwa, szkodliwa, zgubna, i pozbawiona mądrości przeciwnik dobra.
Nauczanie
Zaratusztra usiłował przekazać to objawienie swoim rodakom, jednak nie znalazł u nich posłuchu, a nawet spotkał się z wrogością. Przypuszczalnie jego rodacy oburzeni byli, że występuje przeciwko ich tradycyjnym rytualnym obrzędom religijnym, odurzaniu się sokiem Haomy, ofiarom ze zwierząt i systemowi klas (kast), który pozwalał kapłanom i wojownikom prześladować zwykłych ludzi. Zamiast tego podkreślał znaczenie wolnej woli i wezwał ludzi do pójścia ścieżką prawości i prawdy, a także równości kobiet i mężczyzn. Dla swojej wiary pozyskał jedynie swojego bratanka Maidiodżimanę. Wreszcie musiał zbiec do pobliskiej krainy – królestwa Kajanidów. Dzięki posłuchaniu jakie uzyskał u królowej Hutaosy zdołał po pewnym czasie przekonać do swojej religii, króla Wisztaspę (pahlavi Gusztasp), który uczynił tę religię wiarą panującą w jego kraju. Wywołało to gniew króla Turanu Ardżaspa sąsiadującego królestwem Wisztaspy, który wraz z wasalami napadł na jego państwo. Nie zdołali jednak pokonać władcy Kajanidów, a król Wisztaspa w odwecie najechał wszystkie okoliczne państwa i powiększył swoje władztwo o ziemie obejmujące dzisiejszy Iran Północny, Turkmenistan i część Kirgistanu. Zaratusztrianizm rozprzestrzenił się stopniowo na całym tym terytorium, a Zaratusztra stał się jego głównym kapłanem. Zaratusztra pojął za żonę Hwowi (awest. Hvaōgvā) córkę Dżamaspy, syna Wisztaspy, który był wezyrem króla. Było to trzecie małżeństwo proroka, z Hwowi nie doczekał się potomstwa. Dżamaspa (pahlavi Isfandjar) stał się jego zięciem, a zarazem największym poplecznikiem i przyjacielem. Dzięki temu Zaratusztra stał się jedną z najbardziej wpływowych postaci w państwie Wisztaspy. Zaratusztra miał szóstkę dzieci: córki Freeni, Tritę, Purczistę i trzech synów, Isaṯ. Wasztra z pierwszą żoną, Urwataṯ.nara i Hware Citrę z drugą.
Śmierć
Zgodnie z tradycją przekazaną w późniejszych księgach Awesty i pismach, które powstały w okresie panowanie dynastii Sasanidów od II do IX w n.e. Zaratusztra zmarł w wieku 77 lat i 40 dni. Jak głosi historia, toczyła się wojna między Iranem a Turanem, krajem, który sprzeciwiał się jego naukom. Mówi się, że podczas gdy Zaratusztra modlił się w świątyni Nusz-Adar, został zaatakowany przez Turańczyka (Karpana) zwanego Bratrok-resz i zabity. (Denkard 5.3.2, 7.5.1 Dadistan i Dinig 72.8, Zadsparm 23.9)
Mit Saoszjanta
Średniowieczne dzieła (IV-IX w.) przekazują również tradycję, w której przyszły zbawiciel (trzeci i ostatni [Uszadar, Uszedarmah i Saoszjant) jest mitologizowanych jako urodzonych z dziewicy która zanurzy się w jeziorze, gdzie w cudowny sposób Ameszaspentowie i Jazatowie strzegą i zachowują nasienie proroka Zaratusztry. Jego nasienie miał ocalić Jazata Nerosjang, duch dobroczynny], a Jazata Anahita umieściła je w jeziorze. Denkard 7.10.15 opisuje to w następujący sposób: Trzydzieści lat przed decydującą bitwą ostateczną wejdzie w wodę (jezioro Kansaoja, Kasaoja, Kasava, Hamun) dziewica o imieniu Eredat-fedhri („Zwycięska Dobroczynna”), której przezwaniem jest „Wytwórczyni Ciała” (w Jaszcie 19.66 jest to „Jezioro Kansawa”). Siedząc w wodzie dziewczyna, która „nie kojarzyła się z mężczyznami”, otrzyma „zwycięską wiedzę”. (pocznie syna – Asztwa Ereta[50]). Jej syn, gdy się urodzi, nie pozna pokarmu od swojej matki, jego ciało będzie podobne do słońca, a „królewska chwała” Charenah będzie z nim. Saoszjant (Asztwa Ereta, Zbawiciel) odniesie zwycięstwo nad złem i ostatecznie Ahura Mazda zatriumfuje. Saoszjant wskrzesi zmarłych, którym ciała zostaną przywrócone w formie wiecznej i doskonałej, źli zaś, których dusze zostaną oczyszczone ogniem ponownie zjednoczą się z bogiem. Czas się skończy i wszyscy będą wieczni we wreszcie zrealizowanym kosmosie (Bundahiszn 30.1, 34.18).
Fikcyjny Zaratusztra
Postać Zaratusztry wobec skąpych danych na jego temat, od starożytności była w kulturze zachodniej mitologizowana i mylona. Autorzy hellenistyczni podszywali się także pod proroka Zaratusztrę: Pseudo – Zoroaster, Pseudo – Hystaspes, Pseudo – Ostanes. Tak zaburzona recepcja jego postaci do XVIII w odbywała się głównie przez dzieła historyków greckich i rzymskich późnej starożytności. Przedstawiano go jako maga, czarownika, alchemika i astrologa obdarzonego nadnaturalnymi mocami (przykładowo: Marek Junianus Justynus, Zarys dziejów powszechnych starożytności na podstawie Pompejusza Trogusa), albo prekursora filozofii i nauki starszej niż egipska (przykładowo: Diogenes Laertios Żywoty Filozofów)[53]. W nowożytnej Europie popularne były dzieła takie jak Clavis Artis [it], rękopis alchemiczny opublikowany w Niemczech pod koniec XVII lub na początku XVIII wieku, pseudoepigraficzne księga przypisana Zaratusztrze. W Polsce pisali o nim w zbliżony sposób między innymi: Stanisław Orzechowski Policya Królestwa Polskiego na kształt Arystotelesowych Polityk Wypisanej(...)), Mikołaj Rej, Piotr Skarga, Samuel Otwinowski.
Przekłady Awesty i innych pism zaratusztriańskich zapoczątkowane przez Anquetil Duperron w 1771 r. zainicjowały naukowe podejście do proroka zaratusztrianizmu.
Okres romantyzmu inicjował także nowe zjawisko tworzenia się nurtów fikcyjnej narodowej recepcji postaci Zaratusztry, przez przypisywanie mu etnicznej przynależności do któregoś z obecnie istniejących ludów. Przedstawicielem tego nurtu był polski orientalista Ignacy Pietraszewski, który dokonał pierwszego przekładu Awesty na język polski z awestyjskiego. Pietraszewski twierdził iż Awesta jest napisana w języku Prasłowian, a zatem Zaratusztra jest Słowianinem. Identyfikował także też jezioro Kansaoja jako Gopło, Bałtyk miał być tożsamy z morzem Wourkasza, co miało wskazywać że Arjanem Waedża leżała na terenie Polski. Współcześnie zbliżone poglądy prezentują w Polsce zwolennicy Czesława Białczyńskiego, turbosłowianie i niektóre odłamy rodzimowierców (tzw. wiara przyrodzona).
Inna formą tworzenia fikcyjnego obrazu i poglądów Zaratusztry posłużył się Friedrich Nietzsche w swoim dziele Tako rzecze Zaratustra, wkładając w usta proroka tezy całkowicie sprzeczne z jego nauką, co stał o się przyczyną powszechnego wręcz identyfikowania poglądów Zaratustry Nietzschego z poglądami Zaratusztry Spitamy, wzmacnianego przez źródła internetowe i pseudonaukowe (sfałszowana historia o samobójstwie Zaratusztry, który jakoby miał się utopić w jeziorze Kasaoja).
Spotęgowanie tego efektu nastąpiło po wydaniu książki autorstwa hinduskiego guru o nazwisku Osho Bhagwan Shree Rajneesh) Zaratustra. Bóg który tańczyć potrafi. Książka ta, wulgaryzująca i wybiórczo interpretująca filozofię Nietzschego równocześnie doprowadziła do globalnego mylenia obydwu postaci, ze względu na milionowe jej nakłady.
Prócz Osho, niektóre inne nowe ruchy religijne odnoszą się do Zoroastra. Tak jest na przykład w przypadku OHASPE, teozofii. która z kolei wywarła duży wpływ na Parsów (Stausberg, 2002b, s. 112–118), antropozofii, Ruchu Graala Abd-ru-szina (Oskar Ernst Bernhardt, 1875–1941) i, co najważniejsze, Mazdaznan (Stausberg, 2002b, s. 378–400). Otoman Zar Adusht Hanish (1844 [?] – 1936), „mistrz” ruchu, przez swoich zwolenników uważany był za reinkarnację Zoroastra (Stausberg, 2002b, s. 392–394).
Zaratusztra w sztuce i popkulturze
Zaratusztra inspirował także Mozarta do napisania opery Czarodziejski flet (Die Zauberflöte, KV 620) – według libretta (ściślej singspiel) Emanuela Schikanedera. Proza Nietzschego zainspirowała kompozytora Richarda Straussa do skomponowania poematu symfonicznego „Also sprach Zarathustra” (wykorzystanego z kolei przez Stanleya Kubricka jako muzyka filmowa w 2001: Odysei 2001) i przyciągnęła wielu czytelników, z których niewielu jednak przeczytało całość. Znane są przypadki żołnierzy podczas I wojny światowej którzy mieli przy sobie egzemplarz książki „Also sprach Zarathustra”w bagażu. Styl Nietzschego zachęcił także innych do pójścia w ich ślady i komentowania Zarathustry Nietzschego (na pięć przykładów wskazuje Stausberg, 2002, s. 1 [z n. 2]). Proces ten trwał aż do Osho (1931–1990). Przez cały XX wiek, podobnie jak w XVIII wieku, można znaleźć odniesienia do Zoroastra w szerokim zakresie materiałów źródłowych i gatunków literackich, od astrologii (idem 1998a, s. 968) na przykład w powieści (Gore Vidala, Kreacja, 1981), i fantasy (Herbert W. Franke, Zarathustra kehrt zurück [Zarathustra powraca], 1977), czy u Georga Martina Gra o tron. W Polsce przykładowo powieść SF Mikołaja Bogajewicza: Dziś do czwartego świtu. Poznań 2018, Wydawnictwo Literackie Atena.
Oprócz źródeł literackich, od XV wieku (ale prawdopodobnie już od XI wieku) zachodnia percepcja Zoroastra również zmaterializowała się w sztuce przykładowo w dziełach takich jak: Florencka kronika ilustrowana (Stausberg, 1998d, s. 342–345 z il. 42), „Szkoła Ateńska” Rafaela (idem, 1998d, s. 345–350 z il. 44-46), w Kronikach Iluminowanych MS (idem, 1998d, s. 345–346 z iluzją 43), z południowych Niderlandów (idem, 1998d, s. 350–351 ze zdj. 47) oraz w herbarzach (idem 1998d, s. 350–352 z il. 48) i malowidłach iluzjonistycznych Eduarda J.F. Bendemanna (1811–1889), w sali tronowej pałacu królewskiego w Dreźnie w Saksonii (idem, 1998d, s. 351–354).
Zaratusztra stał się również fikcyjnym bohaterem komiksów: Zarathustra Richard Marazano – ilustrowanego przez Amada Mira, a jako kobieca postać superbohaterki pod tym imieniem występuje w komiksie Zarathustra z 1994 r. (Autor tekstu: Mike Kanterovich, ilustracje: Dante Bastianoni, Pomysł: Dante Bastianoni)
WIELKI NOWRUZ – URODZINY MANTHRANA ZARATUSZTRY
Według Dastura Dr M. N. Dhalli
Przyszła wiosna i przebudziła się ziemia ze swojego zimowego snu. Pola i lasy, które wydawały się przytępione podczas zimy, teraz rozkwitały. Wtedy o poranku w krainie Airjana Waidża, pędzące na chyżych rumakach słońce rozpędziło chmury i zaświeciło w całej swej krasie.
Oto w pewnej wiosce, nad rzeką Daredżia, zakwitło szlachetne życie w ludzkim ciele. Puruszaspie z rodu Spitamów urodziło się Dziecię. Światło i pokój Ahura Mazdy zeszły na ów dom.
Dziecię zostało nazwane Zaratusztra. Czyste w ciele i czyste w umyśle, czyste w swoim sercu i czyste w duchu, Dziecię było podarunkiem Ahura Mazdy dla ludzkości.
Zaratusztra, Twój Manthran – który budzi nas ku myśleniu - jest Twym znakiem i drogowskazem dla nas - Ahura Mazdo. Jego prawość oparła się o Twoją Prawość - Aszę.
Zaratusztra objawił nam Twój boski wizerunek dzięki temu, jak żył.
Niech jego przesłanie i nauka wejdą do mojego życia na trwałe i przekształcą mnie na jego podobieństwo. Pomóż mi o Mazdo czynić wszystko co możliwe, by być jak on i bym był w stanie naśladować jego cnoty w swoim życiu!
Naucz mnie żyć zgodnie zasadami Zaratusztry i pomóż mi iść wytrwale jego śladami, bym mógł żyć w świadomej więzi z nim i bym zdołał żyć jak on – pokonując wszystko to co złe - o Dawco życia!
Aszem wohu wahisztem asti, uszta asti… Uszta ahmai hiat aszai wahisztai aszem!
Boży Ład (i prawość) są dobrem najlepszym. Są szczęściem. Szczęście osiąga ten, kto czyni ład i prawość ze względu na najlepszy Ład (Boski i Prawość).
21 sierpnia Zaratusztrianie uznający kalendarz Szenszai
22 lipca sierpnia Zaratusztrianie uznający kalendarz Kadmi Święto Khordad Sal (czytaj: Hordad Sal) jest symbolicznym dniem urodzin Zaratusztry i przypada na szósty dzień po NovRuz. Dzień jest umowny ponieważ nie da się ustalić dokładnych dat życia Manthrana. Khordad oznacza doskonałość. W tym dniu zwyczajowo odwiedza się Świątynię Ognia, dziękuje Ahura Mazdzie za danie ludzkości Proroka Zaratusztry, W tym dniu zaratusztrianie biorą udział w jaszanie (nabożeństwie) w świątyni ognia lub w ceremonii dziękczynienia, słuchają legend o narodzinach i życiu Proroka Zaratusztry. Spożywa się wspólne posiłki wraz z rodziną i przyjaciółmi, pije się wino i tańczy. Przypomnijmy zatem życie Zaratusztry.
Życiorys
Zgodnie z przekazem zawartym w Aweście i późniejszych pismach, Zaratusztra urodził się jako syn Poruszaspy i Dohodo. Od siódmego do piętnastego roku życia pobierał nauki, aby po ich ukończeniu móc spełniać obowiązki kapłańskie. W kraju Zaratusztry panowała religia dziś nazywana mazdaizmem. Była to religia politeistyczna wywodzącą się z tego samego indoeuropejskiego rdzenia co indyjska Adwajta Wedanta. W sanskrycie i w języku awestyjskim zachował się szereg imion bogów o prawie identycznym brzmieniu wspólnych dla obu kultur i religii.
Wędrówka
Z Gath wynika, że rozpoczął poszukiwania jeszcze większej wiedzy, którą nabywał u różnych nauczycieli. Zgodnie z tradycją nazwał się później waedemna (ten który wie, jest wtajemniczony), posiadł wiedzę przekazaną mu z boskiej inspiracji. Według tradycji Pahlawi wędrował po świecie latami w poszukiwaniu prawdy. Obserwował różne krainy, pędził życie pustelnika, medytował w lasach, w górskich jaskiniach i na pustyniach. Przemierzał także szlaki karawan, rozmawiał z ludźmi we wsiach i miastach, obserwował gwiazdy, rośliny, zwierzęta gromadząc zachłannie wiedzę i doświadczenie gdziekolwiek przybywał. W wędrówkach tych musiał być świadkiem aktów przemocy, popełnianych przez czcicieli Dewów, którzy napadali na pokojowo żyjące społeczności grabiąc i mordując. Świadomość, że nie może temu zaradzić fizycznie, wywołała w nim głębokie pragnienie sprawiedliwości i ideę ustanowienia prawa moralnego (aw. Ratu) dla silnych i słabych tak, aby zapanował pokój i ład i aby wszyscy mogli wieść godne życie. Ciągle jednak nie znajdował ostatecznej odpowiedzi na swoje pytania.
Objawienie
W wieku 30 lat doznał objawienia (jasna 43.7-13) Objawienie jakiego doznał Zaratusztra miało miejsce w dniu równonocy wiosennej podczas święta Nowruz (Nowego Roku). Zobaczył jaśniejącą istotę Amesza Spenta co tłumaczy się święty nieśmiertelny, która przedstawiła się jako Wohu Manah (Gathy, Jasna – Dobra Myśl, Dobry Umysł.). Istota ta zaprowadziła go przed oblicze boga Ahura Mazdy] (Ahura Mazda – Mądry Pan), który objawił Zaratusztrze przyczyny zła, to co było i to co się stanie, a także zasady jakich powinni przestrzegać ludzie biorący udział w kosmicznych zmaganiach boga ze Złym Duchem – Kłamcą (avest. Angrju Mainju – Drudż, pahlawi – Aryman)]. Po objawieniach jakich doznał prorok zaczął głosić wiarę w jedynego boga, istniejącego odwiecznie, niestworzonego, źródło wszelkiego bytu, stwórcę wszechrzeczy, bytów widzialnych i niewidzialnych, materialnych i duchowych – Ahura Mazdę. Czcił go jako pana mądrego, którego emanacją jest prawda, ład i sprawiedliwość, którą określa się jednym słowem – Asza (awest. aṣ̌a/arta). Jednocześnie głosił iż oprócz Ahura Mazdy istnieje druga istota duchowa, niestworzona, odwieczna, ale zupełnie różna od tego pierwszego – Angra Mainju, istota zła, kłamliwa, szkodliwa, zgubna, i pozbawiona mądrości przeciwnik dobra.
Nauczanie
Zaratusztra usiłował przekazać to objawienie swoim rodakom, jednak nie znalazł u nich posłuchu, a nawet spotkał się z wrogością. Przypuszczalnie jego rodacy oburzeni byli, że występuje przeciwko ich tradycyjnym rytualnym obrzędom religijnym, odurzaniu się sokiem Haomy, ofiarom ze zwierząt i systemowi klas (kast), który pozwalał kapłanom i wojownikom prześladować zwykłych ludzi. Zamiast tego podkreślał znaczenie wolnej woli i wezwał ludzi do pójścia ścieżką prawości i prawdy, a także równości kobiet i mężczyzn. Dla swojej wiary pozyskał jedynie swojego bratanka Maidiodżimanę. Wreszcie musiał zbiec do pobliskiej krainy – królestwa Kajanidów. Dzięki posłuchaniu jakie uzyskał u królowej Hutaosy zdołał po pewnym czasie przekonać do swojej religii, króla Wisztaspę (pahlavi Gusztasp), który uczynił tę religię wiarą panującą w jego kraju. Wywołało to gniew króla Turanu Ardżaspa sąsiadującego królestwem Wisztaspy, który wraz z wasalami napadł na jego państwo. Nie zdołali jednak pokonać władcy Kajanidów, a król Wisztaspa w odwecie najechał wszystkie okoliczne państwa i powiększył swoje władztwo o ziemie obejmujące dzisiejszy Iran Północny, Turkmenistan i część Kirgistanu. Zaratusztrianizm rozprzestrzenił się stopniowo na całym tym terytorium, a Zaratusztra stał się jego głównym kapłanem. Zaratusztra pojął za żonę Hwowi (awest. Hvaōgvā) córkę Dżamaspy, syna Wisztaspy, który był wezyrem króla. Było to trzecie małżeństwo proroka, z Hwowi nie doczekał się potomstwa. Dżamaspa (pahlavi Isfandjar) stał się jego zięciem, a zarazem największym poplecznikiem i przyjacielem. Dzięki temu Zaratusztra stał się jedną z najbardziej wpływowych postaci w państwie Wisztaspy. Zaratusztra miał szóstkę dzieci: córki Freeni, Tritę, Purczistę i trzech synów, Isaṯ. Wasztra z pierwszą żoną, Urwataṯ.nara i Hware Citrę z drugą.
Śmierć
Zgodnie z tradycją przekazaną w późniejszych księgach Awesty i pismach, które powstały w okresie panowanie dynastii Sasanidów od II do IX w n.e. Zaratusztra zmarł w wieku 77 lat i 40 dni. Jak głosi historia, toczyła się wojna między Iranem a Turanem, krajem, który sprzeciwiał się jego naukom. Mówi się, że podczas gdy Zaratusztra modlił się w świątyni Nusz-Adar, został zaatakowany przez Turańczyka (Karpana) zwanego Bratrok-resz i zabity. (Denkard 5.3.2, 7.5.1 Dadistan i Dinig 72.8, Zadsparm 23.9)
Mit Saoszjanta
Średniowieczne dzieła (IV-IX w.) przekazują również tradycję, w której przyszły zbawiciel (trzeci i ostatni [Uszadar, Uszedarmah i Saoszjant) jest mitologizowanych jako urodzonych z dziewicy która zanurzy się w jeziorze, gdzie w cudowny sposób Ameszaspentowie i Jazatowie strzegą i zachowują nasienie proroka Zaratusztry. Jego nasienie miał ocalić Jazata Nerosjang, duch dobroczynny], a Jazata Anahita umieściła je w jeziorze. Denkard 7.10.15 opisuje to w następujący sposób: Trzydzieści lat przed decydującą bitwą ostateczną wejdzie w wodę (jezioro Kansaoja, Kasaoja, Kasava, Hamun) dziewica o imieniu Eredat-fedhri („Zwycięska Dobroczynna”), której przezwaniem jest „Wytwórczyni Ciała” (w Jaszcie 19.66 jest to „Jezioro Kansawa”). Siedząc w wodzie dziewczyna, która „nie kojarzyła się z mężczyznami”, otrzyma „zwycięską wiedzę”. (pocznie syna – Asztwa Ereta[50]). Jej syn, gdy się urodzi, nie pozna pokarmu od swojej matki, jego ciało będzie podobne do słońca, a „królewska chwała” Charenah będzie z nim. Saoszjant (Asztwa Ereta, Zbawiciel) odniesie zwycięstwo nad złem i ostatecznie Ahura Mazda zatriumfuje. Saoszjant wskrzesi zmarłych, którym ciała zostaną przywrócone w formie wiecznej i doskonałej, źli zaś, których dusze zostaną oczyszczone ogniem ponownie zjednoczą się z bogiem. Czas się skończy i wszyscy będą wieczni we wreszcie zrealizowanym kosmosie (Bundahiszn 30.1, 34.18).
Fikcyjny Zaratusztra
Postać Zaratusztry wobec skąpych danych na jego temat, od starożytności była w kulturze zachodniej mitologizowana i mylona. Autorzy hellenistyczni podszywali się także pod proroka Zaratusztrę: Pseudo – Zoroaster, Pseudo – Hystaspes, Pseudo – Ostanes. Tak zaburzona recepcja jego postaci do XVIII w odbywała się głównie przez dzieła historyków greckich i rzymskich późnej starożytności. Przedstawiano go jako maga, czarownika, alchemika i astrologa obdarzonego nadnaturalnymi mocami (przykładowo: Marek Junianus Justynus, Zarys dziejów powszechnych starożytności na podstawie Pompejusza Trogusa), albo prekursora filozofii i nauki starszej niż egipska (przykładowo: Diogenes Laertios Żywoty Filozofów)[53]. W nowożytnej Europie popularne były dzieła takie jak Clavis Artis [it], rękopis alchemiczny opublikowany w Niemczech pod koniec XVII lub na początku XVIII wieku, pseudoepigraficzne księga przypisana Zaratusztrze. W Polsce pisali o nim w zbliżony sposób między innymi: Stanisław Orzechowski Policya Królestwa Polskiego na kształt Arystotelesowych Polityk Wypisanej(...)), Mikołaj Rej, Piotr Skarga, Samuel Otwinowski.
Przekłady Awesty i innych pism zaratusztriańskich zapoczątkowane przez Anquetil Duperron w 1771 r. zainicjowały naukowe podejście do proroka zaratusztrianizmu.
Okres romantyzmu inicjował także nowe zjawisko tworzenia się nurtów fikcyjnej narodowej recepcji postaci Zaratusztry, przez przypisywanie mu etnicznej przynależności do któregoś z obecnie istniejących ludów. Przedstawicielem tego nurtu był polski orientalista Ignacy Pietraszewski, który dokonał pierwszego przekładu Awesty na język polski z awestyjskiego. Pietraszewski twierdził iż Awesta jest napisana w języku Prasłowian, a zatem Zaratusztra jest Słowianinem. Identyfikował także też jezioro Kansaoja jako Gopło, Bałtyk miał być tożsamy z morzem Wourkasza, co miało wskazywać że Arjanem Waedża leżała na terenie Polski. Współcześnie zbliżone poglądy prezentują w Polsce zwolennicy Czesława Białczyńskiego, turbosłowianie i niektóre odłamy rodzimowierców (tzw. wiara przyrodzona).
Inna formą tworzenia fikcyjnego obrazu i poglądów Zaratusztry posłużył się Friedrich Nietzsche w swoim dziele Tako rzecze Zaratustra, wkładając w usta proroka tezy całkowicie sprzeczne z jego nauką, co stał o się przyczyną powszechnego wręcz identyfikowania poglądów Zaratustry Nietzschego z poglądami Zaratusztry Spitamy, wzmacnianego przez źródła internetowe i pseudonaukowe (sfałszowana historia o samobójstwie Zaratusztry, który jakoby miał się utopić w jeziorze Kasaoja).
Spotęgowanie tego efektu nastąpiło po wydaniu książki autorstwa hinduskiego guru o nazwisku Osho Bhagwan Shree Rajneesh) Zaratustra. Bóg który tańczyć potrafi. Książka ta, wulgaryzująca i wybiórczo interpretująca filozofię Nietzschego równocześnie doprowadziła do globalnego mylenia obydwu postaci, ze względu na milionowe jej nakłady.
Prócz Osho, niektóre inne nowe ruchy religijne odnoszą się do Zoroastra. Tak jest na przykład w przypadku OHASPE, teozofii. która z kolei wywarła duży wpływ na Parsów (Stausberg, 2002b, s. 112–118), antropozofii, Ruchu Graala Abd-ru-szina (Oskar Ernst Bernhardt, 1875–1941) i, co najważniejsze, Mazdaznan (Stausberg, 2002b, s. 378–400). Otoman Zar Adusht Hanish (1844 [?] – 1936), „mistrz” ruchu, przez swoich zwolenników uważany był za reinkarnację Zoroastra (Stausberg, 2002b, s. 392–394).
Zaratusztra w sztuce i popkulturze
Zaratusztra inspirował także Mozarta do napisania opery Czarodziejski flet (Die Zauberflöte, KV 620) – według libretta (ściślej singspiel) Emanuela Schikanedera. Proza Nietzschego zainspirowała kompozytora Richarda Straussa do skomponowania poematu symfonicznego „Also sprach Zarathustra” (wykorzystanego z kolei przez Stanleya Kubricka jako muzyka filmowa w 2001: Odysei 2001) i przyciągnęła wielu czytelników, z których niewielu jednak przeczytało całość. Znane są przypadki żołnierzy podczas I wojny światowej którzy mieli przy sobie egzemplarz książki „Also sprach Zarathustra”w bagażu. Styl Nietzschego zachęcił także innych do pójścia w ich ślady i komentowania Zarathustry Nietzschego (na pięć przykładów wskazuje Stausberg, 2002, s. 1 [z n. 2]). Proces ten trwał aż do Osho (1931–1990). Przez cały XX wiek, podobnie jak w XVIII wieku, można znaleźć odniesienia do Zoroastra w szerokim zakresie materiałów źródłowych i gatunków literackich, od astrologii (idem 1998a, s. 968) na przykład w powieści (Gore Vidala, Kreacja, 1981), i fantasy (Herbert W. Franke, Zarathustra kehrt zurück [Zarathustra powraca], 1977), czy u Georga Martina Gra o tron. W Polsce przykładowo powieść SF Mikołaja Bogajewicza: Dziś do czwartego świtu. Poznań 2018, Wydawnictwo Literackie Atena.
Oprócz źródeł literackich, od XV wieku (ale prawdopodobnie już od XI wieku) zachodnia percepcja Zoroastra również zmaterializowała się w sztuce przykładowo w dziełach takich jak: Florencka kronika ilustrowana (Stausberg, 1998d, s. 342–345 z il. 42), „Szkoła Ateńska” Rafaela (idem, 1998d, s. 345–350 z il. 44-46), w Kronikach Iluminowanych MS (idem, 1998d, s. 345–346 z iluzją 43), z południowych Niderlandów (idem, 1998d, s. 350–351 ze zdj. 47) oraz w herbarzach (idem 1998d, s. 350–352 z il. 48) i malowidłach iluzjonistycznych Eduarda J.F. Bendemanna (1811–1889), w sali tronowej pałacu królewskiego w Dreźnie w Saksonii (idem, 1998d, s. 351–354).
Zaratusztra stał się również fikcyjnym bohaterem komiksów: Zarathustra Richard Marazano – ilustrowanego przez Amada Mira, a jako kobieca postać superbohaterki pod tym imieniem występuje w komiksie Zarathustra z 1994 r. (Autor tekstu: Mike Kanterovich, ilustracje: Dante Bastianoni, Pomysł: Dante Bastianoni)
WIELKI NOWRUZ – URODZINY MANTHRANA ZARATUSZTRY
Według Dastura Dr M. N. Dhalli
Przyszła wiosna i przebudziła się ziemia ze swojego zimowego snu. Pola i lasy, które wydawały się przytępione podczas zimy, teraz rozkwitały. Wtedy o poranku w krainie Airjana Waidża, pędzące na chyżych rumakach słońce rozpędziło chmury i zaświeciło w całej swej krasie.
Oto w pewnej wiosce, nad rzeką Daredżia, zakwitło szlachetne życie w ludzkim ciele. Puruszaspie z rodu Spitamów urodziło się Dziecię. Światło i pokój Ahura Mazdy zeszły na ów dom.
Dziecię zostało nazwane Zaratusztra. Czyste w ciele i czyste w umyśle, czyste w swoim sercu i czyste w duchu, Dziecię było podarunkiem Ahura Mazdy dla ludzkości.
Zaratusztra, Twój Manthran – który budzi nas ku myśleniu - jest Twym znakiem i drogowskazem dla nas - Ahura Mazdo. Jego prawość oparła się o Twoją Prawość - Aszę.
Zaratusztra objawił nam Twój boski wizerunek dzięki temu, jak żył.
Niech jego przesłanie i nauka wejdą do mojego życia na trwałe i przekształcą mnie na jego podobieństwo. Pomóż mi o Mazdo czynić wszystko co możliwe, by być jak on i bym był w stanie naśladować jego cnoty w swoim życiu!
Naucz mnie żyć zgodnie zasadami Zaratusztry i pomóż mi iść wytrwale jego śladami, bym mógł żyć w świadomej więzi z nim i bym zdołał żyć jak on – pokonując wszystko to co złe - o Dawco życia!
Aszem wohu wahisztem asti, uszta asti… Uszta ahmai hiat aszai wahisztai aszem!
Boży Ład (i prawość) są dobrem najlepszym. Są szczęściem. Szczęście osiąga ten, kto czyni ład i prawość ze względu na najlepszy Ład (Boski i Prawość).
Źródło:
https://bit.ly/2FFu5Uc
https://bit.ly/32wgXcX
Komentarze
Prześlij komentarz