WPŁYW ESCHATOLOGII ZARATUSZTRIAŃSKIEJ NA JUDAIZM oraz JAK PERSOWIE TWORZYLI JUDAIZM
WPŁYW ESCHATOLOGII ZARATUSZTRIAŃSKIEJ NA JUDAIZM
Króciutki przyczynek.
Profesor Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, Shaul Shaked - izraelski uczony, iranista, prowadzący przez całe życie badania w zakresie porównawczych studiów nad religiami, ujmuje niniejszy problem następująco:
„Wiara w wydarzenia wykraczające poza życie na tej ziemi jest zaświadczona w źródłach zaratusztriańskich już od pierwszego z nich – czyli od Gath. Wiara ta się rozwijała i stała się centralnym elementem późniejszego zaratusztrianizmu do tego stopnia, że nadaje koloryt niemal wszystkim aspektom życia religijnego. Wydaje się również, że miała ona głęboki wpływ na religie sąsiadujące z zaratusztrianizmem, szczególnie na judaizm, a za jego pośrednictwem na chrześcijaństwo i islam.
Można wnosić, że zaratusztrianizm wywarł mocny wpływ na rozwój judaizmu czasów Drugiej Świątyni i jego pojęcia eschatologiczne. Chrześcijaństwo zaś, będące odgałęzieniem judaizmu u schyłku owej epoki, zaczerpnęło większość swych idei eschatologicznych z apokryfów Starego Testamentu - pism żydowskich z okresu tuż przed pojawieniem się chrystianizmu.
Argumenty łączące rozwój religii żydowskiej w zakresie eschatologii z wpływem irańskim można ująć następująco:
Aż do końca okresu starotestamentowego nie istniała w judaizmie doktryna, nauka eschatologiczna – ani o sądzie jednostkowym po śmierci, ani o powszechnym Sądzie Ostatecznym. Nie było wówczas w judaizmie pojęć nieba ani piekła, ani też opisów Odnowienia świata po jego Końcu w czasach ostatecznych. Wydaje się również, że w tamtych czasach judaizm nie znał koncepcji systematycznego, powszechnego zmartwychwstania zmarłych i sądu nad nimi, kary bądź nagrody. Wszystko to pojawia się nagle w pismach żydowskich powstałych w ostatnich dwóch stuleciach przed Chrystusem, i w pismach chrześcijańskich. Skoro zaś był to czas następujący po długim panowaniu perskim w Palestynie i jeszcze dłuższym okresie pobytu znaczącej części diaspory żydowskiej w Mezopotamii i Persji, to pojawienie się w pełni rozwiniętej eschatologii w środowisku żydowskim i to takiej, która wykazuje tak wielkie podobieństwo do idei perskich [zaratusztriańskich] nie może być przypadkiem i może być tylko wyjaśnione jako efekt kontaktu pomiędzy obu kulturami.
Wiele aluzji eschatologicznych w Gathach i w Młodszej Aweście wskazuje na pewien poziom starożytności jak i kontynuacji tych idei w Persji, a z drugiej strony brak jest takich wskazówek w judaizmie. Mocno dualistyczny charakter żydowskiej eschatologii także wydaje się wskazywać na prawdopodobieństwo zapożyczeń z Iranu. Eschatologia zaratusztriańska charakteryzuje się pewnym poziomem zwartości i struktury, biorąc na przykład pod uwagę, jak poważną rolę w niej odgrywają pojęcia menog (świata duchowego) i getig (świata materialnego). Z tego wynikają liczne powtórzenia w narracji, który to mechanizm nie ma swojego odpowiednika w korpusie pojęć eschatologicznych judaizmu. Wpływ koncepcji perskich jest szczególny łatwy do prześledzenia w wielu szczegółach uwidaczniających ogromne podobieństwo pomiędzy pewnymi pismami rabinicznymi a księgami zaratusztriańskimi. Jako przykład mogą tu posłużyć rozważania na temat duchów towarzyszących duszy człowieka w jego podróży po śmierci cielesnej oraz losu ludzi, których dobre i złe uczynki się równoważą.”
Shaul Shaked, 2016
/Przeł. Cyrus Z./
Król Persów i Medów Cyrus wyzwolił z niewoli babilońskiej Żydów i w Biblii jest 'Pomazańcem Bożym' - niemal Mesjaszem. Dariusz z kolei -a raczej jego architekci - przygotowali plan, wedle którego potem Żydzi odbudowali swoją Świątynię jerozolimską, zburzoną uprzednio przez Babilończyków. Religijne stronnictwo Saduceuszy w Jerozolimie czasów Jezusa - jak przystało na żydowskich tradycjonalistów - nie wierzyło w anioły ani zmartwychwstanie. Wierzyli w to natomiast nauczyciele chodzący po ulicach Jeruzalem - faryzeusze. I wierzyli uczniowie Jezusa. Jutro - w Niedzielę Zmartwychwstania - chrześcijanie celebrują podstawową naukę swej wiary: naukę o Zmartwychwstaniu Jezusa. Saduceusze nie przepadali ani za faryzeuszami ani za Jezusem. Faryzeusze - uwielbiani przez zwykłych ludzi - nie lubili uczniów Jezusa. Jednak obie te grupy łączyła wiara w zmartwychwstanie, anioły i parę jeszcze innych ważnych rzeczy. Wiemy to wszystko z Biblii. A teraz najważniejsze: wzmiankowane prawdy wiary faryzeuszy i uczniów Jezusa - odrzucane przez tradycyjnych Żydów - były częścią wiary zaratusztriańskiej - wiary Cyrusa Wybawiciela Żydów oraz Dariusza - autora projektu Świątyni Jerozolimskiej. To tylko część wpływu, jaki zaratusztrianizm wywarł na judaizm i chrześcijaństwo. Kolejny, doniosły element tej układanki to postać Zbawiciela - Saoszjanta. Ale o tym już w następnej części
JAK PERSOWIE TWORZYLI JUDAIZM
CZĘŚĆ I. KSIĘGA POWTÓRZONEGO PRAWA
Tytuł przewrotny i specjalnie prowokujący, ale i temat dyskusyjny. Poniższy artykuł został napisany na podstawie prac autorstwa Dr. Michaela Davida Magee, jego poglądy mimo kontrowersyjności są na pewno ciekawym ujęciem wpływu zaratusztrianizmu na Judaizm, pokazują również z jak rozległym problemem poznawczym, dalekim od rozstrzygnięci mamy do czynienia.
Niewola babilońska kończy się w 538 r. przed Chr., kiedy to król perski Cyrus wydał dekret pozwalający Żydom na powrót do siebie i odbudowę Świątyni. W dziejach narodu wybranego rozpoczął się okres perski trwający ponad 200 lat, który trwał do Aleksandra Wielkiego (332 r. przed Chr.). W Biblii po raz pierwszy o Persach mówi prorok Ezechiel (por. Ez 27,10). Król Cyrus podporządkował sobie Medów, którzy panowali na tym terenie, a następnie Babilonię.
Ostatecznie imperium babilońskie padło w 539 r. przed Chr. Ciekawa rzecz, że ludność Babilonu przyjęła Cyrusa jako wybawcę, kiedy ogłosił się on królem Babilonu i czcicielem wielkiego Marduka. Nowy władca ze swej strony okazywał Babilończykom duże względy i odznaczał się tolerancją. żołnierze perscy otrzymali rozkaz uszanowania uczuć religijnych ludności i powstrzymania się od terroru.
GEOPOLITYKA
Poprzednicy Cyrusa w Mezopotamii po zwycięstwie obalali posągi bogów tych których pokonali i w ich miejsce ustanawiali kult własnych bóstw. Asyryjczycy wynieśli na tron Babilonu swojego Assura, inni przed nimi czynili to samo. Cyrus był sprawiedliwym i tolerancyjnym władcą, wiedział jednak znając losy poprzednich imperiów, że ani siłą, ani samą łagodnością nie zdoła rządzić pierwszym globalnym imperium. Wielki Achemenida prawie z całą pewnością był zaratusztrianinem, albo wyznawał mazdaizm, nie afiszował się co zadziwiające z tym wyznaniem tak jak jego następcy, którzy zgodnie w swoich inskrypcjach przywołują Ahura Mazdę. Cyrus był był jednak po prostu mądrzejszy od swoich poprzedników i w miejsce terroru wprowadził tolerancję, ale czy to był tylko altruizm. Przeciwnie, jest niewielu historyków i teologów, którzy nie widzą deklaracji Cyrusa jako propagandy. Zauważył że tolerancja religijna może być potężnym spoiwem łączącym ludy imperium, podobnie jak autonomia polityczna i ekonomiczna. I oto na babilońskich pieczęciach cylindrycznych Cyrus był wybranym królem Marduka, babilońskiego boga. Na glinianych tabliczkach Nippur Cyrus był wybranym królem miejscowego boga Sin, w pismach żydowskich, Cyrus był wybranym królem miejscowego boga JHWH. Cyrus zamówił inskrypcje „aż do Aszura i Suzy, Agady, Eszunny, miast Zamban, Me-Turnu, Der, a także regiony Gutian, … ustanowiłem dla siebie stałe sanktuaria ” Cyrus ogłosił się królem wybranym przez boga każdego narodu.(sic!) Trudno odmówić mu miana prekursora geopolityki i propagandy. Czy przedstawiając się jako wybraniec tak wielu bogów, mógł na tym poprzestać nie popadając w sprzeczności? Według Dr. Davida Magee Cyrus poza tym rozpoczął wprowadzanie w zawoalowanej formie religii i praw religii Zaratusztry, a jego następcy kontynuowali to dzieło. Szczególnie wyraźnie według Magee widać to na przykładzie Judaizmu, który skutecznie przejął wiele elementów nauk zaratusztrianizmu. To przejęcie w zniekształconej lub zawoalowanej formie idei zaratusztriańskich do dziś w konsekwencji powoduje sprzeczności logiczne i teologiczne w tej i innych religiach abrahamowych. Czy król mógł być jednak tolerancyjny wobec innych religii, a zarazem wprowadzać własne wyznanie nie powtarzając terroru poprzedników? Otóż według nauki zaratusztrianizmu religie dzielą się na takie które czczą Dewy, zło czyli demony i Arymana i takie, które wielbią dobrego Boga, a więc jeśli Marduk czy Jahwe są hipostazami dobrego boga albo jego duchowymi tworami to nic nie stoi na przeszkodzie by uznać i tolerować te religie, a w konsekwencji pozwolić je wyznawać skoro to pozwala ich wyznawcom dobrze czynić. Co jednak miał Cyrus zrobić z Bogami domagającymi się krwawych ofiar z ludzi, czy lansujących okrutne i bezwzględne prawa. Król perskiego imperium wraz z doradcami widać doszli do wniosku, że większość obcych bogów doktrynalnie można powoli „ucywilizować” wprowadzając w miejsce dotychczasowego zmodyfikowane „Powtórzone Prawo” religijne. Geniusz Cyrusa polegał również na tym, że zdawał sobie sprawę, ze będzie to wymagało nakładów, rezygnacji z części łupów i będzie to proces długotrwały. `Postępowanie władcy i jego następców z dynastii Achemenidów wobec Żydów w Babilonie, zdaję się ilustrować ten nietypowy, pokojowy eksperyment utworzenia religii uniwersalnej w uniwersalnym imperium. Warto prześledzić argumenty Davida Magee.
DEKRET
Pierwszym posunięciem było uwolnienie narodów zniewolonych i wyrażenie przez Cyrusa zgody na ich powrót do ojczyzny. W ten sposób zyskiwał niewiele kosztującą wdzięczność podbitych zamiast buntów. W słynnej deklaracji na cylindrze z Babilonu idzie dalej poza ogłoszeniem się wyznawcą Marduka Cyrus ogłasza, że pozwala powrócić innym bogom do ich domów (rodzinnych śwityń). Ten fakt musiał być szokiem dla wyznawców innych religii, zamiast kolejnych represji spotykali się z wolnością dotąd niespotykaną. Trudno było nie oczekiwać, wdzięczności wyznawców, a na to Cyrus właśnie liczył. Zauważyła to większość historyków.
Dla Żydów został wydany oddzielny dekret, na mocy którego mogli wracać do ojczyzny i rozpocząć odbudowę zniszczonej świątyni (por. Ezd 1,2-4 i 6,3-5; 2 Krn 36,22n). Dekret Cyrusa został przekazany w dwóch wersjach: hebrajskiej (Ezd 1,2-4) i aramejskiej (Ezd 6,3-5). Większość uczonych uważa, że bardziej prawdopodobną jest wersja aramejska, choć i ona zawiera drobne nieścisłości co do następstwa królów. Wersja ta jest odzwierciedleniem ogólnego schematu dokumentów wydawanych przez Cyrusa. Natomiast wersja hebrajska jest parafrazą edyktu dokonaną przez autora. Być może jest tworem kronikarza (por. 2 Krn 36,23).
Wersja aramejska – Ezd 6,3-5: 3:
„W roku pierwszym króla Cyrusa tenże król wydał taki rozkaz: Sprawa domu Bożego w Jerozolimie: Dom ten ma być odbudowany jako miejsce dla zabijających ofiary krwawe i dla składających Bogu ofiary zapalne. Długość jego – sześćdziesiąt łokci, szerokość jego – dwadzieścia łokci, wysokość jego – trzydzieści łokci; 4 układów z kamienia ciosowego – trzy, i z drzewa – układ jeden. Koszty będą pokryte ze skarbu królewskiego. 5 Również złote i srebrne sprzęty domu Bożego, które Nabuchodonozor zabrał ze świątyni w Jerozolimie i przeniósł do Babilonu, zwróci się, tak że one przyjdą na dawne miejsce do świątyni w Jerozolimie i będą złożone w domu Bożym”
i tu mamy do czynienia z drugim elementem: finansowaniem religii przez administrację achemenidzką. Skarbiec Babilonu częściowo został przeznaczony na „zwroty” dla innych wyznań, a jak świadczą kolejne posunięcia Dariusza, Kserksesa i Artakserksesa, ze skarbu królewskiego finansowano odbudowę świątyni jerozolimskiej. Mało tego część podatków pozostawiono na ziemi Judzkiej także by finansować religię Jahwe. Istotnie zastanawiająca jest ta hojność tak kontrastująca z poczynaniami innych władców
POWRÓT
Materialna i duchowa odbudowa Judy trwała długo i była związana z kolejnymi karawanami wracającymi z wygnania. Pierwszą grupę repatriantów przyprowadził Szeszbassar, który posiadał tytuł: „książę Judy” (por. Ezd 1,8)., a także „Tirshtha” i „Pechach”. Wykaz repatriantów (por. Ezd 2 i Ne 7), którzy mieli wrócić w tej pierwszej grupie, pochodzi z późniejszego okresu i nie może być traktowany ściśle jako dokument. Wielu jednak wygnańców nie chciało wracać do ojczyzny, bo żal im było porzucać dobytku. Można domyślić się na podstawie tego opisu składu ich zwolenników, którzy pozostali w Babilonie. Większość Żydów paradoksalnie pozostała w Babilonie („Żydzi” to imię, od tego czasu wszyscy Izraelici będą nazywani bez względu na pochodzenie plemienne). Wiele lat wcześniej ci w Babilonie posłuchali rady Jeremiasza podanej w Jer. 29: 4-7. Powiedział im, aby budowali domy i szukali bogactwa w bogactwie miejsca, w którym się znaleźli, co zrobili i prosperowali. Tak więc wielu niechętnie rezygnowało ze względnego komfortu życia w Babilonie. W ten sposób, wraz z większością Żydów Babilon, stał się centrum świata wyznawców judaizmu. Istniał wówczas stan podobny do dzisiejszego, w którym więcej Żydów mieszka w metropolii Nowego Jorku niż w Palestynie. Prymat babilońskich Żydów i babilońskich akademii w życiu żydowskim trwał przez „ciche lata” i okres apostolski oraz przez powstanie Kościoła chrześcijańskiego w świecie zachodnim, aż do końca pierwszego tysiąclecia. Pierwsza grupa repatriantów była zatem bardzo nieliczna. Ogółem: łączna liczba osób powracających wraz z pracownikami i artystami estradowymi wyniosła blisko 50 000 w tym muzycy artyści, nie nie będący sługami w świątyni. W świątyni śpiewali Lewici, dzieci Asafa. Nethinim byli niewolnikami pochodzenia kananejskiego. Ogólnego skład społecznego imigrantów można domyślić się na podstawie tego opisu i składu ich zwolenników, którzy pozostali w Babilonie. W większości byli to ludzie biedni, którzy nie mieli nic do stracenia, liczący na korzystniejsze życie w ojczyźnie przodków. Władca Persów nie pozostawił wychodźców jakby się wydawało zupełnie bez kontroli. Poddani zostali władzy Tirsatha, gubernatorów ziem mianowanych przez władcę. Wszyscy przywódcy powracających sprawowali funkcję Tirshatha – Pechach. Dobrze rozumieć co to znaczyło, żeby śledzić dalsze konsekwencje tego faktu.
CYRUS
PERSCY GUBERNATORZY – TIRSHATHA – PECHAH
Słownik nazwisk biblijnych Hitchcocka:
Tirshatha – gubernator
Słownik biblijny Eastona:
Tirshatha – Słowo prawdopodobnie pochodzenia perskiego, oznaczające „surowość” i wysoką godność obywatelską. Perski namiestnik Judei tak jest nazwany Ezdrasz ( Ezdrasz 2:63 ; Nehemiasz 7:65 , 70). i Nehemiasz (Nehemiasza 8: 9 ; 10: 1 ) oraz „gubernator” (peha) w 5:18. Prawdopodobnie zatem tirshatha = pehah = współczesna pasha.
Międzynarodowa Standardowa Encyklopedia Biblijna:
ter-sha’-tha, tur’-sha-tha (tirshatha ‚; Hathersatha): tytuł występujący 5 razy w Ezdrasz i Nehemiasz ( Ezra 2:63 Nehemiasz 7:65 , American Standard Revised Version i English Revised Version „gubernator”). W Nehemiasz 8: 9 ; Nehemiasz 10: 1 , Nehemiasz nazywa się tirshatha. U Ezdrasza 2:63 Nehemiasza 7:65, 70 jest to tytuł Szeszbazara lub Zerubbabela. Podobnie jak u Nehemiasza 12:26 , Nehemiasz nazywany jest pechah lub namiestnikiem, co u Ezdrasza 5:14 jest tytułem nadanym również Szeszbazarowi, przypuszcza się, że pechah i tirshatha były równoważnymi terminami, z których pierwsze były pochodzenia asyryjsko-babilońskiego, a drugie pochodzenia perskiego. Według Lagarde’a pochodzi on od baktryjskiej antarekshatry, czyli „tego, który zajmuje miejsce króla”. Według Meyera i Scheftelowitza jest to zmodyfikowana forma hipotetycznego staroperskiego słowa tarsata. Według Geseniusa i Ewalda należy go porównać do rdzenia perskiego „surowy”, „surowego”, tj. „Surowego pana”. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że wywodzi się z babilońskiego korzenia rashu, „aby wziąć w posiadanie”, od którego otrzymujemy rzeczownik rashu, „wierzyciel”. W tym przypadku mogło to mieć związek z poborcą podatków. Jednym z głównych obowiązków perskiego satrapy lub gubernatora, było kalkulowanie i pobraniu podatków (patrz Persia Rawlinsona, rozdział VII). To dość jasno tłumaczy to fakt, że Nehemiasz (7:70) tirshatha ‚podarował skarb, który został wykorzystany w budowie świątyni, tysiąc drachm złota itp., I że u Ezdrasza 1: 8 Cyrus powierzył naczynia domu Pańskiego Szeszbazarowi. To pochodzenie połączyłoby go z aramejską rashya, „wierzycielem” i nowo hebrajskim rashuth, „najwyższą władzą”, „sędzią” (R. Dick Wilson).
GUBERNATORZY KRÓLA KRÓLÓW W JEROZOLIMIE
Trudno uwierzyć, by wybór perskiego gubernatora opierał się jedynie na autorytecie religijnym lokalnego przywódcy, dobór kandydata musiał zapewniać lojalność wybranego wobec władzy centralnej. Szeszbazar udaje się do Jerozolimy w kilka lat po zdobyciu Babilonu pezez Persów. Dość by zweryfikować kandydata pod względem lojalności, ale czy tylko? Może istotne było coś więcej.
SZESZBAZAR
Słownik biblijny Smitha
Szeszbazar ( czciciel ognia ), imię Chaldejskie lub perskie być może nadane Zerubbabelowi ( Ezdrasz 1: 8,11 ; 6: 14,18 ) [ ZERUBBABEL ]
Słownik biblijny Eastona:
O, boże słońca, broń Pana! ( Ezdrasz 1: 8 , 11), być może inna nazwa Zerubbabel (qv), Ezdrasz 2: 2 ; Aggeusza 1:12 , 14; Zachariasza 4: 6 , 10
Międzynarodowa Standardowa Encyklopedia Biblijna:
shesh-baz’-ar (shesh-batstsar lub sheshbatstsar): Sheshbazzar to hebrajska lub aramejska forma babilońskiego Szamasz-aba-ucur lub Szamasz-bana-ucur: „Och, Szamaszu, chroń ojca”. Możliwe, że pełne imię brzmiało Szamasz-ban-Zeri-Babili-ucur: „Och, Szamaszu, chroń ojca (budowniczego) nasienia Babilonu”.
Pierwsi dwaj gubernatorz Jerozolimy, Szeszbazar i Zerubbabel byli mimo zamieszania w tekstach bilijnych różnymi osobami. Szeszbazar był gubernatorem Judy za czasów Cyrusa a Zerubbabel za Dariusza. Możliwe, że Szeszbazar przybył do Jeruzalem za czasów Cyrusa i położył fundamenty, a Zerubbabel przybył później za czasów Dariusza syna Hystaspesa i ukończył budowę świątyni (porównaj Ezdrasza 2:68 ; Ezdrasza 4: 2 Aggeusza 1: 14 ).
Według Ezdrasza 1: 8 Szeszbazar był księciem (Hanasi) Judy, w którego ręce Cyrus włożył naczynia z domu Pańskiego, które Nabuchodonozor wyniósł z Jeruzalem i włożył do domu swoich bogów. Poprowadził wygnańców (?) żydowskich z powrotem do Jerozolimy, kiedy król perski Cyrus zezwolił im na powrót i odbudowę Świątyni. (536 lub 535 p.n.e) W 1:11 powiedziane jest dalej, że Szeszbazar zabrał ze sobą naczynia świątynne i przywiózł z Babilonu do Jerozolimy. U Ezdrasza 5:14 jest powiedziane, że naczynia zostały dostarczone przez Cyrusa temu, co miał na imię Szeszbazar, którego Cyrus ustanowił namiestnikiem (pechah), i dalej napisano, że Szeszbazar przybył i położył fundamenty domu Bożego, który był w Jerozolimie Ez 1,8 nn.; 5,14 nn.
Zastanawiające jest dlaczego Gubernator Szeszbazar wyznawca boga Izraela nosi według tłumaczy imię jednoznacznie związane z kultem ognia, albo słońca (Szamasz). D. Mage pisze: „Namiestnik, o którym Zachariasz ma wiele do powiedzenia, zwłaszcza w czwartym rozdziale jego proroctwa. Shesh-bazzar, co oznacza „czciciela ognia”, został tak nazwany przez Babilończyków w taki sam sposób, jak imiona babilońskie zostały nadane Danielowi, Hananiaszowi Azariaszowi i Miszaelowi (Daniel 1: 7)”. Może więc chodzić o to że lojalność dotyczyła także wyznania gubernatora.
Kolejna alija wyruszyła pod wodzą gubernatora Zerubabela potomka królów Judy.
ZERUBBABEL
ZERUBBABEL
Jego imię jest tłumaczone jako „nasienie Babilonu”Był synem Pedajasza, ale zawsze nazywa się go synem brata ojca, Salathiela lub Szaltiela, przez którego najprawdopodobniej był wychowywany (zob. 1 Kronik 3: 17–19 ). Był on zatem wnukiem Jehoiachina, ostatniego król w bezpośredniej linii od Dawida i dlatego jest prawnie księciem właściwie wybranym na gubernatora (tirshatha). Jest także wymieniony w genealogii Jezusa Mesjasza. Pierwsza (?) Alija (wyjście z Babilonu) miało nastąpić pod przewodnictwem Zerubbabela do 50 000 (Ezdr. 64 „Cała ta wyprawa razem liczyła czterdzieści dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt osób, 65. oprócz ich niewolników i niewolnic; tych było siedem tysięcy trzysta trzydzieści siedem: mieli oni też dwustu śpiewaków i śpiewaczek.”). Żydzi odeszli, jak się przypuszcza, pod koniec pierwszego roku po wydaniu dekretu, czyli w drugim roku od zdobycia Babilonu przez Cyrusa, 536 lub 535 p.n.e., Według innej wersji Zerubbabel przybył jako drugi by dokończyć dzieło Szeszbazara, już za panowania Dariusza ( 529-522 p.n.e.). W drugim roku po powrocie wzniósł ołtarz i położył fundament świątyni na ruinach zniszczonej przez Nabuchodonozora. I w tym momencie wydarzyło się coś dziwnego.
1 Gdy wrogowie Judy i Beniamina usłyszeli, że wygnańcy budują świątynię dla Pana, Boga izraelskiego, 2 przystąpili do Zorobabela, do Jozuego1 oraz przedstawicieli rodów i rzekli do nich: «Chcemy budować z wami, albowiem czcimy Boga waszego jak wy i Jemu składamy ofiary od czasów Asarhaddona1, króla asyryjskiego, który nas tu sprowadził». – 3 Lecz Zorobabel, Jozue i pozostali naczelnicy rodów izraelskich im odpowiedzieli: «Nie wolno wam razem z nami budować domu dla Boga naszego, ale my sami budować będziemy dla Pana, Boga izraelskiego, jak nam rozkazał Cyrus, król perski».
Tylko powracający żydzi, lud posłany przez perskich królów jako koloniści, mieli prawo zbudować świątynię i przywrócić religię, i musiał to być jakiś konkretny powód mimo, że ci, „miejscowi”, czcili tego samego boga. Gdyby „powracający” chcieli tylko przywrócić starą świątynię starej wiary, to jakie ewentualne obiekcje mogliby mieć przeciwko pomoc oferowanej przez rodzimych wyznawców judaizmu? Tymczasem przyjezdni zasłaniają się rozkazami obcego perskiego władcy: „ Jak nam rozkazał Cyrus król perski (sic!). Oczywiste jest, że koloniści robili coś, o czym wiedzieli, że to co zrobią w żadnym wypadku nie zostanie być akceptowane przez wyznających tradycyjny judaizm, dlatego odmówili pomocy. „sami budować będziemy dla Pana, Boga izraelskiego, jak nam rozkazał Cyrus, król perski” Dlaczego król perski wydał taki rozkaz? Jakie to były rozkazy dotyczące religii i jej praw? Otóż może dlatego, że Judaizm miał być nową religią, zreformowaną religią z elementami wyniesionymi z zaratusztrianizmu. A kim byli ci wrogowie Judy?. Była to pozostała ludność żydowska nie wysiedlona przez Babilończyków, w tym Samarytanie czyli Żydzi rdzenni wyznawcy Jahwe! Trzeba było iście karkołomnego tłumaczenia by uczynić z ortodoksów żydowskich, obcych, nie żydów i wrogów.
Tożsamość narodowa Samarytan zaczęła się kształtować w wyniku najazdu (w 732 p.n.e.) i ostatecznego unicestwienia w 722 p.n.e. królestwa Izrael/Samarii przez króla Asyrii Sargona II. Znaczna część mieszkających w nim Żydów została wysiedlona w głąb Asyrii, na ich miejsce sprowadzono zaś innych mieszkańców imperium, co przeprowadzono w czterech kolejnych przesiedleniach w latach: 721 p.n.e., 715 p.n.e., 680 p.n.e. i w połowie VII w. p.n.e. W czasie pierwszego przesiedlenia sprowadzono do Samarii ludność z pięciu północno–mezopotamskich prowincji, w tym również z prowincji Kuteh (Kutim). Z tego powodu Żydzi w przeszłości używali wobec Samarytan określenia Kutim, co miało sugerować, że nie są Żydami, lecz Kutejczykami (nazywali ich również Sydończykami, Szachemitami i Amha’aretami, czyli cudzoziemcami). Czy to nie jest absurdalne i paradoksalne, że powracający wysiedleni żydzi nazywają nie-żydami, i odstępcami od wiary żydów wcześniej powracających z wygnania.Ortodoksyjni Samarytanie byli jednak jakąś przeszkodą w wypełnieniu rozkazów króla. Zdaniem niektórych badaczy Samarytanie jako naród i religia powstali dopiero w czasach Aleksandra Macedońskiego i wywodzą się z wyższych warstw społecznych ówczesnej Palestyny, zarówno spośród Żydów współpracujących z Grekami, jak i społeczności nieżydowskiej. Wersja ta jest jednak odrzucana przez zdecydowaną większość historyków. Jest ona również sprzeczna z badaniami mitochondrialnego DNA Samarytan, które potwierdzają domieszkę asyryjską w ich materiale genetycznym. Do dzisiaj z punktu widzenia ortodoksyjnego judaizmu nie jest jasne, czy Samarytanie są Żydami, którzy wyłączyli się ze wspólnoty, czy też nie-Żydami. Ci niewysiedleni trwali przy judaizmie choć z czasem być może zmienionym pod wpływem innych ludów i mieszanych małżeństw co stanowi główną oś wykluczenia. W ten sposób na ziemiach Judy zaczęły żyć ze sobą dwie społeczności: pro-perska czyli wychodźcy z Babilonu i tradycjonalistyczna czyli ci co nie zostali wysiedleni. Wiele wskazuje na to, że część miejscowych podporządkowała się nowemu „Prawu” bo trudno sobie wyobrazić, że 50 tys. „Babilończyków” wypchnęło gdzieś ludność całej Palestyny. Świadczy też o tym liczba mieszanych małżeństw jakie zastali Ezdarasz i Nehemiasz, ale także postępy w odbudowie świątyni. Widać pierwsi gubernatorzy nie wypełnili misji do końca we wprowadzaniu zmodyfikowanej religii skoro, pojawili się dwaj kolejni choć z jeszcze bardziej niewielką liczbą wychodźców.
EZDRASZ
EZDRASZ – EZRA
Ezdrasz — biblijne imię męskie pochodzenia hebrajskiego. Wywodzi się od hebr. ezerā, ezerāh — „[Bóg jest] pomocą”, aram. ezrā – „pomoc”[1].
„Pisarz”, który poprowadził drugie wyjście wygnańców, którzy powrócili z Babilonu do Jerozolimy 459 r. p.n.e.
W siódmym roku panowania Artakserksesa (Longimana?) uzyskał pozwolenie, aby udać się do Jerozolimy i zabrać ze sobą grupę Izraelitów ( Ezdrasz 8 ). Artakserkses okazał wielkie zainteresowanie przedsięwzięciem Ezdrasza, spełniając jego „wszystkie prośby” i obdarzając go darami dla domu Bożego. Ezra zgromadził grupę wygnańców, prawdopodobnie około 5000, którzy byli gotowi pójść z nim do Jeruzalem, nad brzegiem Ahawy, gdzie odpoczywali przez trzy dni, i zostali przygotowani do marszu przez pustynię, która zakończyła się po czterech miesiącach. Po przybyciu do Judy i Jerozolimy przystąpiono do odbudowy świątyni co spotkało się ponownie z oporem mieszkańców nie należących do grupy powracających: Po wstąpieniu do Dariusza na tron Perski Żydzi wznowili odbudowę świątyni, Wrodzy Żydom Samarytanie i inni mieszkańcy Judei nie tracili czasu na i napisali donos do Dariusza, w którym zawiadamiają o odbudowie murów i ostrzegają go przed buntowniczymi zamiarami Żydów.Jak historia wykazała nie ostatni. W reakcji na donos zaczęto poszukiwać w archiwach królewskich dekretu Cyrusa (qv). Nie znaleziono go w Babilonie, ale w Achmetha – Ekbatanie ( Ezdrasza 6: 2); a Dariusz niezwłocznie wydał nowy dekret, dając Żydom pełną swobodę i kontynowanie prac. Dofinansował także prace budowlane i zezwolił gubernatorowi na przekazanie części podatków na odbudowę.
Za Ezdrasza nastąpiło poświęcenia drugiej świątyni w 515 r. p.n.e. (datowanie niepewne).
Misja Ezdrasza wydaje się różnić od poprzednich ponieważ jego działania podobnie jak później Nehemiasza skupiają się na kodyfikacji, porządkowaniu ksiąg i wprowadzaniu powtórzonego prawa. Pytanie co było przyczyną tak silnego oporu wśród miejscowych i odstępstw u pozostających na miejscu, od pewnego czasu, wychodźców z Babilonu. Dlaczego należało i trzeba było ponownie wprowadzać prawo, które podobno obowiązywało od czasów Mojżesza!
„Wygląda na to, że pomimo wybudowania świątyni, – większość tubylców na wzgórzu nie chciała się zmieniać i utrudniała import zagranicznego kultu. Król martwił się, a kraj należało do końca spacyfikować jako sąsiadów i potencjalnych sojuszników zbuntowanych Egipcjan. Poinstruował Ezdrasza, aby wyznaczył sędziów i kapłanów, którzy mieliby pilnować przestrzegania nowego prawa Judy zgodnie z prawem, Jahwe. Ezdrasz musiał „nauczać w Izraelu ustaw i obrzędów” (Ezdrasz 7:10) i sprawdzić, czy lud Judei jest „w zgodzie z prawem Bożym”. Ezra ustanowił prawo ludowi już związanemu rzekomo 1000-letnim prawem Mojżesza! Czy Żydzi zapomnieli o prawie Mojżesza? Czy musieli się nauczyć nowego prawa od Persów? Wygląda na to że nie nauczał religii, którą znali mieszkańcy Judei. Jest to wyraźna wskazówka, że prawo Mojżesza było prawem Ezdrasza.U Nehemiasza 8 Ezra czytał z księgi prawa, które nie zapisane były ani po hebrajsku, ani aramejsku Ludzie nie mogli ich zrozumieć – słowa musiały zostać przetłumaczone przez kapłanów. W jakim języku czytał Ezra? Nie hebrajski. Jaka to była księga prawa? Mowa jest według Ezdrasza 6: 19-21 i Nehemiasza 10: 28-29, że następują powszechne nawrócenie religijne. Dlaczego Żydzi mieliby nawracać się, przejść na judaizm? Na co się nawracali? Odpowiedzią jest być może judaizm zmieniony na modłę zaratusztriańską, a czytana księga była prawdopodobnie perskim prawem, takim jak później Vendidad napisana po persku. Według rabinicznej legendy gemara również przypisuje Ezdraszowi przejście ze skryptu hebrajskiego na kwadratowy skrypt aramejski czyli pismo persów. Ezra był „pisarzem prawa Boga Niebieskiego”. Dla Persów bogiem niebios był Ahura Mazda, ale tytuł mógł być interpretowany przez wierzących w znaczeniu Jahwe (oczywiście dla Persów Bóg był uniwersalny). Obowiązkiem Ezdrasza było spisanie Bożego prawa ludowi, który podobno miał rozległe prawo własnego boga. Ezdrasz 7: 11-26 czyta kopię listu, który dał mu król Artakserkses, wyjaśniając autorytet swojego stanowiska.” Wszystko t razem dość niespójne jeśli nie uwzględnimy planowego wprowadzania elementów religijnego prawa Persów.
NEHEMIASZ
Nehemiasz jest centralną postacią Księgi Nehemiasza , która opisuje jego pracę w odbudowie Jerozolimy w okresie Drugiej Świątyni. Był gubernatorem perskiej Judei za Artakserksesa I, króla Persji (465–424 p.n.e.). W dwudziestym roku Artakserksesa I (Według przekazu rabinackiego Nehemiasz wrócił odbudować mury Jerozolimy w roku 335 p.n.e. Biblia mówi, że działo się to za panowania Artakserksesa, więc była to połowa V w p.n.e. – 445 lub 444 p.n.e.) Nehemiasz był podobno podczaszym (nosił puchar króla) Artakserksesa. Co pozwoliło mu upomnieć się o los żydów u króla. Widząc, że nieliczna kolonia Żydów w Judzie znalazła się w niebezpieczeństwie i że mury Jerozolimy są zburzone, poprosił go pozwolenie na powrót i odbudowę miasta. Artakserkses wysłał go do Judy jako gubernatora prowincji judzkiej z misją odbudowy, dając mu listy uwierzytelniające i wyjaśniające jego poparcie dla przedsięwzięcia i zaopatrzenie w drewno z lasów króla potrzebne do odbudowy świątyni i miasta Na miejscu Nehemiasz przeciwstawił się opozycji wrogów Judy: – Samarytan, Ammonitów, Arabów i Filistynów. Żydzi wznowili odbudowę świątyni i murów miasta. Wrodzy Żydom Samarytanie i inni mieszkańcy Judei nie tracili czasu i napisali donos do Kserksesa w którym zawiadamiają go o odbudowie murów
DONOS
„WIADOMOŚCI Z CZASÓW PO ODBUDOWIE ŚWIĄTYNI: TRZY SKARGI NA ŻYDÓW
Skarga do Kserksesa
6 Za panowania Kserksesa 5, na początku jego rządów napisano oskarżenie na mieszkańców Judy i Jerozolimy.
Pierwsza skarga do Artakserksesa
7 A za czasów Artakserksesa6 Biszelam, Mittredat, Tabeel i pozostali towarzysze jego wystosowali pismo do Artakserksesa, króla perskiego; litery tego dokumentu były napisane po aramejsku i ułożony był on po aramejsku.
Druga skarga do Artakserksesa
8 7 Komendant7 Rechum i pisarz Szimszaj napisali do króla Artakserksesa przeciw Jerozolimie list tej treści: 9 «Komendant Rechum, pisarz Szimszaj i pozostali ich towarzysze: sędziowie, posłowie, pisarze8, Persowie, ludzie z Erek, z Babilonu, z Suzy – to jest Elamici – 10 i reszta narodów, które uprowadził wielki i dostojny Asnappar9 (ASSURBANIPAL) i osiedlił je w miastach9 Samarii i w reszcie krain transeufratejskich, I dalej9». 11 To jest odpis listu, który oni posłali do niego: «Do króla Artakserksesa – słudzy twoi, mężowie z Transeufratei. Otóż10: 12 Niech król przyjmie do wiadomości, że Żydzi, którzy od ciebie wyszli i przybyli do nas, do Jerozolimy, odbudowują to buntownicze i niegodziwe miasto, naprawili mury i fundamenty domów są założone 11. 13 Otóż: Niech król przyjmie do wiadomości, że jeżeli to miasto będzie odbudowane, a mury jego naprawione, to oni podatku, daniny ani cła nie uiszczą i to w końcu królom przyniesie szkodę. 14 Otóż: Ponieważ mamy obowiązki wobec dworu 12 i nie przystoi nam patrzeć na ograbianie króla, dlatego posyłamy królowi to powiadomienie. 15 Niech poszukają w kronikach twoich przodków, a znajdziesz w nich wiadomość, że to miasto jest miastem buntowniczym, które przynosi królom i prowincjom szkodę, a rozruchy wznieca się w nim od dawien dawna: dlatego zburzone zostało to miasto. 16 Powiadamiamy króla, że jeśli to miasto będzie odbudowane, a mury jego będą naprawione, wtedy działu w Transeufratei mieć nie będziesz».
Decyzja negatywna i jej wykonanie 17 Król przysłał takie rozstrzygnięcie: «Komendantowi Rechumowi, pisarzowi Szimszajowi i pozostałym ich towarzyszom, którzy mieszkają w Samarii i w pozostałych krainach transeufratejskich, pozdrowienie». I dalej 13: 18 «Dokument, któryście nam przysłali, został przede mną w przekładzie odczytany. 19 Przeze mnie został wydany rozkaz, by szukano. I znaleziono, że to miasto od dawien dawna przeciwko królom powstaje, a bunt i rozruchy w nim są wzniecane. 20 I królowie potężni panowali nad Jerozolimą i rządzili całą Transeufrateą, i odstawiano im podatek, daninę i cło. – 21 Zatem wydajcie zarządzenie, by powstrzymać tych ludzi: to miasto nie ma być odbudowane, dopóki taki rozkaz nie będzie wydany przeze mnie. 22 A strzeżcie się, by nie dopuścić się w tym zaniedbania, ażeby nie wzrosła strata na szkodę królów».
23 Wtedy – skoro odpis dokumentu króla Artakserksesa został przeczytany przed kanclerzem *Rechumem, pisarzem Szimszajem i ich towarzyszami – poszli oni pospiesznie do Żydów w Jerozolimie, by pod groźbą użycia siły zakazać im dalszej pracy.”
.Po pierwszej reakcji dzięki interwencji Nehemiasza w sprawie donosu, król w końcu wydał jednak dekret, dając Żydom pełną swobodę kontynuowania prac, jednocześnie zobowiązując satrapę Syrii i jego podwładnych do udzielenia im niezbędnej pomocy. Widać po tym, że pozycja Nehemiasza u króla królów była bardzo silna, skoro gubernator królewski skutecznie przeciwstawiał się satrapie i jego urzędnikom.
Za Nehemiasza odbudowano mury Jerozolimy. Następnie podjął kroki w celu ponownego zaludnienia miasta i oczyszczenia społeczności żydowskiej, egzekwując umorzenie długów, pomagając Ezrze w promowaniu prawa i egzekwując rozwody Żydów z nieżydowskimi żonami. Po 12 latach rządów gubernatorskich, wrócił do króla, do Suzy. Po pewnym czasie ponownie pojawił się w Jerozolimie, gdyż lud popadł z powrotem na swoje złe nawyki. Nie-Żydom pozwolono prowadzić interesy w Jerozolimie w szabat i utrzymywać pokoje w świątyni. Bardzo rozgniewany oczyścił świątynię, kapłanów i lewitów oraz wprowadził w życie prawo Mojżesza (?).
Pytanie kim był naprawdę Nehemiasz prowadzący swoją działalność zarówno w Jerozolimie jak i na dworze królewskim w Suzie. W Biblii on sam twierdzi że był podczaszym króla królów:
„Neh 2.1 W miesiącu Nisan, w dwudziestym roku panowania króla Artakserksesa, usługując mu jako podczaszy, wziąłem wino i podałem królowi, a nigdy przedtem tak źle nie wyglądałem.”
„Nehemiasz sam twierdzi, że był „podczaszym” Artakserksesa. Artakserkses jako pobożny zaratusztrianin, nie mógłbym jednak nawet dotknąć, a co dopiero wypić z rytualnie nieczystego kubka! Chyba, że sam Sam Nehemiasz był by zaratusztrianinem. Skalania w systemie zaratusztriańskim za Achemenidów zaczęło być uważane za wynik działania Ducha Zła, który powodował „kurz, smród, zarazę, choroby, rozkład i śmierć”. Pobożni ludzie musieli trzymać się z dala od tych szkodliwych rzeczy, aby chronić się sami jako dobre stworzenie Ahura Mazdy. Król szczególnie wymagał ochrony i możemy być pewni, że jego słudzy mieli obowiązek przestrzegać zasad czystości. Dzierżawca króla z trudem zajmowałby pozycję służebną, a Nehemiasz musiał być nie tylko sługą. Zwykły sługa nie zostałby podczaszym ani nie został by wysłany do kolonii z tak ważnymi zadaniami, chyba że miał przygotowanie jako mag kapłan zaratusztriański. Nehemiasz wprowadził zbliżone zasady czystości w religii Żydów, a pobożni nadal żyją według nich, chociaż nie rozumieją ich przyczyn. Chodzi o to, że Nehemiasz być może był nie tylko żydowskim gubernatorem, ale królewskim „posiadaczem pucharu”, którego religią był zaratusztrianizm pod innym imieniem.”
opracowanie na podstawie:
Ezra and Nehemiah: Bringing Judaism from Persia
How Persia Created Judaism: The Rise of Persia
Dr Michael David Magee
MATREIAŁY UZUPEŁNIAJĄCY
KŁOPOTLIWA OŚ CZASU
Uczeni podzieleni są według chronologicznej sekwencji działań Ezdrasza i Nehemiasza. Ezdrasz przybył do Jerozolimy „w siódmym roku króla Artakserksesa”. Tekst nie określa, czy król we fragmencie odnosi się do Artakserksesa I (465–424 pne), czy Artakserksesa II (404–359 pne). Większość uczonych utrzymuje, że Ezra żył za rządów Artakserksesa I, choć niektórzy mają trudności z tym założeniem: Nehemiasz i Ezdrasz „wydają się nie mieć wiedzy o sobie; ich misje się nie pokrywają”, jednak u Nehemiasza 12 obaj prowadzą procesje w ramach ceremonii poświęcenia muru. Najwyraźniej byli oni rówieśnikami pracującymi razem w Jerozolimie w czasie odbudowy muru i Jerozolimy, w przeciwieństwie do uprzednio podanego punktu widzenia; ”. Trudności te skłoniły wielu uczonych do przypuszczenia, że Ezdrasz przybył w siódmym roku panowania Artakserksesa II, czyli około 50 lat po Nehemiaszu. Założenie to sugerowałoby, że biblijna relacja nie jest chronologiczna. Ostatnia grupa uczonych uważa „siódmy rok” za błąd pisarski i utrzymuje, że obaj mężczyźni byli rówieśnikami.
KRÓLOWIE KRÓLÓW ACHEMENIDZI
CYRUS II WIELKI (ok. 590-529 p.n.e.)
Cyrus II Wielki, zwany także Starszym – król Persji z dynastii Achemenidów, syn króla Anszanu Kambyzesa I i medyjskiej księżniczki Mandane. Zjednoczył w ramach swojego imperium wiele ówczesnych państw. Znany nie tylko z wielkich osiągnięć wojennych, lecz także z tolerancji i sprawiedliwości. W ciągu niespełna dwudziestu pięciu lat panowania Cyrus podbił większość krajów Bliskiego Wschodu z wyjątkiem Egiptu i plemion Wyżyny Irańskiej.
DARIUSZ I WIELKI (521-485 p.n.e.)
Dariusz, król Persji, był synem Hystaspesa, rodziny królewskiej Achemenidae. Nie od razu zastąpił Cyrusa na tronie. Byli dwaj pośredni królowie, a mianowicie Cambyses (Ahasuerus z Ezry?), syn Cyrusa, który panował od 529-522 pne, a jego następcą został uzurpator o imieniu Smerdis, który zajął tron zaledwie na dziesięć miesięcy. Smerdis był margianinem i dlatego nie podzielał zdania Cyrusa i Kambysesa w sprawie, traktowalania i powrotu żydów Żydów do Jesrozolimy. Wydał dekret zabraniający restauracji świątyni i Jerozolimy ( Ezdrasza 4: 17-22). Ale wkrótce po jego śmierci i wstąpieniu do Dariusza na tron Perski Żydzi wznowili odbudowę świątyni i murów miasta, domniemując, że edykt Smerdisa będzie teraz nieważny, ponieważ Dariusz uprawiał politykę religijną Cyrusa. Wrodzy Żydom Samarytanie i inni mieszkańcy Judei nie tracili czasu na i napisali donos do Dariusza (patrz tekst donosu Księga Ezdrasza 4.), w którym zawiadmiają o odbudowie murów i ostrzegają go przed buntowniczymi zamiarami Żydów.W reakcji na donos zaczęto poszukiwać w archiwach królewskich dekretu Cyrusa (qv). Nie znaleziono go w Babilonie, ale w Achmetha – Ekbatanie ( Ezdrasza 6: 2); a Dariusz niezwłocznie wydał nowy dekret, dając Żydom pełną swobodę i kontynowanie prac, jednocześnie zobowiązując satrapę Syrii i jego podwładnych do udzielenia im niezbędnej pomocy. To z armią tego króla Grecy stoczyli słynną bitwę pod Maratonem (490 p.n.e.). Za jego panowania Żydzi cieszyli się pokojem i dobrobytem. Jego następcą został Ahaswerus (imię odnotowane jedynie w Biblii), znany Grekom jako Kserkses, który panował przez dwadzieścia jeden lat.
KSERKSES I (518 – 465 p.n.e.)
Kserkses I (pers. Chszajarsza). – król perski z dynastii Achemenidów. Panował w latach 485–465 p.n.e. Był synem i następcą Dariusza I Wielkiego. Kontynuowal wojny z Atenami i ich sojusznikami.
ARTAKSERKSES I Długoręki (465 – 424 p.n.e.)
król perski z dynastii Achemenidów, syn Kserksesa I. Kserkses nadał swemu synowi imię Artachszatra (Artakserkses).. Znany z łagodnej polityki wewnętrznej oraz ugodowej polityki wobec krajów sąsiednich. Zakończył wojny z Ateńczykami.
REHUM
„Kanclerz” Artakserksesa, który usiłował go podburzyć przeciwko Żydom ( Ezdrasza 4: 8-24 ) i zapobiec odbudowie murów i świątyni w Jerozolimie.
Źródła:
https://www.facebook.com/Zaratusztrianie/posts/1297385003631694
https://zaratusztrianiepolscy.home.blog/2020/02/07/jak-persowie-tworzyli-judaizm/
WPŁYW ESCHATOLOGII ZARATUSZTRIAŃSKIEJ NA JUDAIZM
Króciutki przyczynek.
Profesor Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, Shaul Shaked - izraelski uczony, iranista, prowadzący przez całe życie badania w zakresie porównawczych studiów nad religiami, ujmuje niniejszy problem następująco:
„Wiara w wydarzenia wykraczające poza życie na tej ziemi jest zaświadczona w źródłach zaratusztriańskich już od pierwszego z nich – czyli od Gath. Wiara ta się rozwijała i stała się centralnym elementem późniejszego zaratusztrianizmu do tego stopnia, że nadaje koloryt niemal wszystkim aspektom życia religijnego. Wydaje się również, że miała ona głęboki wpływ na religie sąsiadujące z zaratusztrianizmem, szczególnie na judaizm, a za jego pośrednictwem na chrześcijaństwo i islam.
Można wnosić, że zaratusztrianizm wywarł mocny wpływ na rozwój judaizmu czasów Drugiej Świątyni i jego pojęcia eschatologiczne. Chrześcijaństwo zaś, będące odgałęzieniem judaizmu u schyłku owej epoki, zaczerpnęło większość swych idei eschatologicznych z apokryfów Starego Testamentu - pism żydowskich z okresu tuż przed pojawieniem się chrystianizmu.
Argumenty łączące rozwój religii żydowskiej w zakresie eschatologii z wpływem irańskim można ująć następująco:
Aż do końca okresu starotestamentowego nie istniała w judaizmie doktryna, nauka eschatologiczna – ani o sądzie jednostkowym po śmierci, ani o powszechnym Sądzie Ostatecznym. Nie było wówczas w judaizmie pojęć nieba ani piekła, ani też opisów Odnowienia świata po jego Końcu w czasach ostatecznych. Wydaje się również, że w tamtych czasach judaizm nie znał koncepcji systematycznego, powszechnego zmartwychwstania zmarłych i sądu nad nimi, kary bądź nagrody. Wszystko to pojawia się nagle w pismach żydowskich powstałych w ostatnich dwóch stuleciach przed Chrystusem, i w pismach chrześcijańskich. Skoro zaś był to czas następujący po długim panowaniu perskim w Palestynie i jeszcze dłuższym okresie pobytu znaczącej części diaspory żydowskiej w Mezopotamii i Persji, to pojawienie się w pełni rozwiniętej eschatologii w środowisku żydowskim i to takiej, która wykazuje tak wielkie podobieństwo do idei perskich [zaratusztriańskich] nie może być przypadkiem i może być tylko wyjaśnione jako efekt kontaktu pomiędzy obu kulturami.
Wiele aluzji eschatologicznych w Gathach i w Młodszej Aweście wskazuje na pewien poziom starożytności jak i kontynuacji tych idei w Persji, a z drugiej strony brak jest takich wskazówek w judaizmie. Mocno dualistyczny charakter żydowskiej eschatologii także wydaje się wskazywać na prawdopodobieństwo zapożyczeń z Iranu. Eschatologia zaratusztriańska charakteryzuje się pewnym poziomem zwartości i struktury, biorąc na przykład pod uwagę, jak poważną rolę w niej odgrywają pojęcia menog (świata duchowego) i getig (świata materialnego). Z tego wynikają liczne powtórzenia w narracji, który to mechanizm nie ma swojego odpowiednika w korpusie pojęć eschatologicznych judaizmu. Wpływ koncepcji perskich jest szczególny łatwy do prześledzenia w wielu szczegółach uwidaczniających ogromne podobieństwo pomiędzy pewnymi pismami rabinicznymi a księgami zaratusztriańskimi. Jako przykład mogą tu posłużyć rozważania na temat duchów towarzyszących duszy człowieka w jego podróży po śmierci cielesnej oraz losu ludzi, których dobre i złe uczynki się równoważą.”
Shaul Shaked, 2016
/Przeł. Cyrus Z./
Król Persów i Medów Cyrus wyzwolił z niewoli babilońskiej Żydów i w Biblii jest 'Pomazańcem Bożym' - niemal Mesjaszem. Dariusz z kolei -a raczej jego architekci - przygotowali plan, wedle którego potem Żydzi odbudowali swoją Świątynię jerozolimską, zburzoną uprzednio przez Babilończyków. Religijne stronnictwo Saduceuszy w Jerozolimie czasów Jezusa - jak przystało na żydowskich tradycjonalistów - nie wierzyło w anioły ani zmartwychwstanie. Wierzyli w to natomiast nauczyciele chodzący po ulicach Jeruzalem - faryzeusze. I wierzyli uczniowie Jezusa. Jutro - w Niedzielę Zmartwychwstania - chrześcijanie celebrują podstawową naukę swej wiary: naukę o Zmartwychwstaniu Jezusa. Saduceusze nie przepadali ani za faryzeuszami ani za Jezusem. Faryzeusze - uwielbiani przez zwykłych ludzi - nie lubili uczniów Jezusa. Jednak obie te grupy łączyła wiara w zmartwychwstanie, anioły i parę jeszcze innych ważnych rzeczy. Wiemy to wszystko z Biblii. A teraz najważniejsze: wzmiankowane prawdy wiary faryzeuszy i uczniów Jezusa - odrzucane przez tradycyjnych Żydów - były częścią wiary zaratusztriańskiej - wiary Cyrusa Wybawiciela Żydów oraz Dariusza - autora projektu Świątyni Jerozolimskiej. To tylko część wpływu, jaki zaratusztrianizm wywarł na judaizm i chrześcijaństwo. Kolejny, doniosły element tej układanki to postać Zbawiciela - Saoszjanta. Ale o tym już w następnej części
JAK PERSOWIE TWORZYLI JUDAIZM
CZĘŚĆ I. KSIĘGA POWTÓRZONEGO PRAWA
Tytuł przewrotny i specjalnie prowokujący, ale i temat dyskusyjny. Poniższy artykuł został napisany na podstawie prac autorstwa Dr. Michaela Davida Magee, jego poglądy mimo kontrowersyjności są na pewno ciekawym ujęciem wpływu zaratusztrianizmu na Judaizm, pokazują również z jak rozległym problemem poznawczym, dalekim od rozstrzygnięci mamy do czynienia.
Niewola babilońska kończy się w 538 r. przed Chr., kiedy to król perski Cyrus wydał dekret pozwalający Żydom na powrót do siebie i odbudowę Świątyni. W dziejach narodu wybranego rozpoczął się okres perski trwający ponad 200 lat, który trwał do Aleksandra Wielkiego (332 r. przed Chr.). W Biblii po raz pierwszy o Persach mówi prorok Ezechiel (por. Ez 27,10). Król Cyrus podporządkował sobie Medów, którzy panowali na tym terenie, a następnie Babilonię.
Ostatecznie imperium babilońskie padło w 539 r. przed Chr. Ciekawa rzecz, że ludność Babilonu przyjęła Cyrusa jako wybawcę, kiedy ogłosił się on królem Babilonu i czcicielem wielkiego Marduka. Nowy władca ze swej strony okazywał Babilończykom duże względy i odznaczał się tolerancją. żołnierze perscy otrzymali rozkaz uszanowania uczuć religijnych ludności i powstrzymania się od terroru.
GEOPOLITYKA
Poprzednicy Cyrusa w Mezopotamii po zwycięstwie obalali posągi bogów tych których pokonali i w ich miejsce ustanawiali kult własnych bóstw. Asyryjczycy wynieśli na tron Babilonu swojego Assura, inni przed nimi czynili to samo. Cyrus był sprawiedliwym i tolerancyjnym władcą, wiedział jednak znając losy poprzednich imperiów, że ani siłą, ani samą łagodnością nie zdoła rządzić pierwszym globalnym imperium. Wielki Achemenida prawie z całą pewnością był zaratusztrianinem, albo wyznawał mazdaizm, nie afiszował się co zadziwiające z tym wyznaniem tak jak jego następcy, którzy zgodnie w swoich inskrypcjach przywołują Ahura Mazdę. Cyrus był był jednak po prostu mądrzejszy od swoich poprzedników i w miejsce terroru wprowadził tolerancję, ale czy to był tylko altruizm. Przeciwnie, jest niewielu historyków i teologów, którzy nie widzą deklaracji Cyrusa jako propagandy. Zauważył że tolerancja religijna może być potężnym spoiwem łączącym ludy imperium, podobnie jak autonomia polityczna i ekonomiczna. I oto na babilońskich pieczęciach cylindrycznych Cyrus był wybranym królem Marduka, babilońskiego boga. Na glinianych tabliczkach Nippur Cyrus był wybranym królem miejscowego boga Sin, w pismach żydowskich, Cyrus był wybranym królem miejscowego boga JHWH. Cyrus zamówił inskrypcje „aż do Aszura i Suzy, Agady, Eszunny, miast Zamban, Me-Turnu, Der, a także regiony Gutian, … ustanowiłem dla siebie stałe sanktuaria ” Cyrus ogłosił się królem wybranym przez boga każdego narodu.(sic!) Trudno odmówić mu miana prekursora geopolityki i propagandy. Czy przedstawiając się jako wybraniec tak wielu bogów, mógł na tym poprzestać nie popadając w sprzeczności? Według Dr. Davida Magee Cyrus poza tym rozpoczął wprowadzanie w zawoalowanej formie religii i praw religii Zaratusztry, a jego następcy kontynuowali to dzieło. Szczególnie wyraźnie według Magee widać to na przykładzie Judaizmu, który skutecznie przejął wiele elementów nauk zaratusztrianizmu. To przejęcie w zniekształconej lub zawoalowanej formie idei zaratusztriańskich do dziś w konsekwencji powoduje sprzeczności logiczne i teologiczne w tej i innych religiach abrahamowych. Czy król mógł być jednak tolerancyjny wobec innych religii, a zarazem wprowadzać własne wyznanie nie powtarzając terroru poprzedników? Otóż według nauki zaratusztrianizmu religie dzielą się na takie które czczą Dewy, zło czyli demony i Arymana i takie, które wielbią dobrego Boga, a więc jeśli Marduk czy Jahwe są hipostazami dobrego boga albo jego duchowymi tworami to nic nie stoi na przeszkodzie by uznać i tolerować te religie, a w konsekwencji pozwolić je wyznawać skoro to pozwala ich wyznawcom dobrze czynić. Co jednak miał Cyrus zrobić z Bogami domagającymi się krwawych ofiar z ludzi, czy lansujących okrutne i bezwzględne prawa. Król perskiego imperium wraz z doradcami widać doszli do wniosku, że większość obcych bogów doktrynalnie można powoli „ucywilizować” wprowadzając w miejsce dotychczasowego zmodyfikowane „Powtórzone Prawo” religijne. Geniusz Cyrusa polegał również na tym, że zdawał sobie sprawę, ze będzie to wymagało nakładów, rezygnacji z części łupów i będzie to proces długotrwały. `Postępowanie władcy i jego następców z dynastii Achemenidów wobec Żydów w Babilonie, zdaję się ilustrować ten nietypowy, pokojowy eksperyment utworzenia religii uniwersalnej w uniwersalnym imperium. Warto prześledzić argumenty Davida Magee.
DEKRET
Pierwszym posunięciem było uwolnienie narodów zniewolonych i wyrażenie przez Cyrusa zgody na ich powrót do ojczyzny. W ten sposób zyskiwał niewiele kosztującą wdzięczność podbitych zamiast buntów. W słynnej deklaracji na cylindrze z Babilonu idzie dalej poza ogłoszeniem się wyznawcą Marduka Cyrus ogłasza, że pozwala powrócić innym bogom do ich domów (rodzinnych śwityń). Ten fakt musiał być szokiem dla wyznawców innych religii, zamiast kolejnych represji spotykali się z wolnością dotąd niespotykaną. Trudno było nie oczekiwać, wdzięczności wyznawców, a na to Cyrus właśnie liczył. Zauważyła to większość historyków.
Dla Żydów został wydany oddzielny dekret, na mocy którego mogli wracać do ojczyzny i rozpocząć odbudowę zniszczonej świątyni (por. Ezd 1,2-4 i 6,3-5; 2 Krn 36,22n). Dekret Cyrusa został przekazany w dwóch wersjach: hebrajskiej (Ezd 1,2-4) i aramejskiej (Ezd 6,3-5). Większość uczonych uważa, że bardziej prawdopodobną jest wersja aramejska, choć i ona zawiera drobne nieścisłości co do następstwa królów. Wersja ta jest odzwierciedleniem ogólnego schematu dokumentów wydawanych przez Cyrusa. Natomiast wersja hebrajska jest parafrazą edyktu dokonaną przez autora. Być może jest tworem kronikarza (por. 2 Krn 36,23).
Wersja aramejska – Ezd 6,3-5: 3:
„W roku pierwszym króla Cyrusa tenże król wydał taki rozkaz: Sprawa domu Bożego w Jerozolimie: Dom ten ma być odbudowany jako miejsce dla zabijających ofiary krwawe i dla składających Bogu ofiary zapalne. Długość jego – sześćdziesiąt łokci, szerokość jego – dwadzieścia łokci, wysokość jego – trzydzieści łokci; 4 układów z kamienia ciosowego – trzy, i z drzewa – układ jeden. Koszty będą pokryte ze skarbu królewskiego. 5 Również złote i srebrne sprzęty domu Bożego, które Nabuchodonozor zabrał ze świątyni w Jerozolimie i przeniósł do Babilonu, zwróci się, tak że one przyjdą na dawne miejsce do świątyni w Jerozolimie i będą złożone w domu Bożym”
i tu mamy do czynienia z drugim elementem: finansowaniem religii przez administrację achemenidzką. Skarbiec Babilonu częściowo został przeznaczony na „zwroty” dla innych wyznań, a jak świadczą kolejne posunięcia Dariusza, Kserksesa i Artakserksesa, ze skarbu królewskiego finansowano odbudowę świątyni jerozolimskiej. Mało tego część podatków pozostawiono na ziemi Judzkiej także by finansować religię Jahwe. Istotnie zastanawiająca jest ta hojność tak kontrastująca z poczynaniami innych władców
POWRÓT
Materialna i duchowa odbudowa Judy trwała długo i była związana z kolejnymi karawanami wracającymi z wygnania. Pierwszą grupę repatriantów przyprowadził Szeszbassar, który posiadał tytuł: „książę Judy” (por. Ezd 1,8)., a także „Tirshtha” i „Pechach”. Wykaz repatriantów (por. Ezd 2 i Ne 7), którzy mieli wrócić w tej pierwszej grupie, pochodzi z późniejszego okresu i nie może być traktowany ściśle jako dokument. Wielu jednak wygnańców nie chciało wracać do ojczyzny, bo żal im było porzucać dobytku. Można domyślić się na podstawie tego opisu składu ich zwolenników, którzy pozostali w Babilonie. Większość Żydów paradoksalnie pozostała w Babilonie („Żydzi” to imię, od tego czasu wszyscy Izraelici będą nazywani bez względu na pochodzenie plemienne). Wiele lat wcześniej ci w Babilonie posłuchali rady Jeremiasza podanej w Jer. 29: 4-7. Powiedział im, aby budowali domy i szukali bogactwa w bogactwie miejsca, w którym się znaleźli, co zrobili i prosperowali. Tak więc wielu niechętnie rezygnowało ze względnego komfortu życia w Babilonie. W ten sposób, wraz z większością Żydów Babilon, stał się centrum świata wyznawców judaizmu. Istniał wówczas stan podobny do dzisiejszego, w którym więcej Żydów mieszka w metropolii Nowego Jorku niż w Palestynie. Prymat babilońskich Żydów i babilońskich akademii w życiu żydowskim trwał przez „ciche lata” i okres apostolski oraz przez powstanie Kościoła chrześcijańskiego w świecie zachodnim, aż do końca pierwszego tysiąclecia. Pierwsza grupa repatriantów była zatem bardzo nieliczna. Ogółem: łączna liczba osób powracających wraz z pracownikami i artystami estradowymi wyniosła blisko 50 000 w tym muzycy artyści, nie nie będący sługami w świątyni. W świątyni śpiewali Lewici, dzieci Asafa. Nethinim byli niewolnikami pochodzenia kananejskiego. Ogólnego skład społecznego imigrantów można domyślić się na podstawie tego opisu i składu ich zwolenników, którzy pozostali w Babilonie. W większości byli to ludzie biedni, którzy nie mieli nic do stracenia, liczący na korzystniejsze życie w ojczyźnie przodków. Władca Persów nie pozostawił wychodźców jakby się wydawało zupełnie bez kontroli. Poddani zostali władzy Tirsatha, gubernatorów ziem mianowanych przez władcę. Wszyscy przywódcy powracających sprawowali funkcję Tirshatha – Pechach. Dobrze rozumieć co to znaczyło, żeby śledzić dalsze konsekwencje tego faktu.
CYRUS
PERSCY GUBERNATORZY – TIRSHATHA – PECHAH
Słownik nazwisk biblijnych Hitchcocka:
Tirshatha – gubernator
Słownik biblijny Eastona:
Tirshatha – Słowo prawdopodobnie pochodzenia perskiego, oznaczające „surowość” i wysoką godność obywatelską. Perski namiestnik Judei tak jest nazwany Ezdrasz ( Ezdrasz 2:63 ; Nehemiasz 7:65 , 70). i Nehemiasz (Nehemiasza 8: 9 ; 10: 1 ) oraz „gubernator” (peha) w 5:18. Prawdopodobnie zatem tirshatha = pehah = współczesna pasha.
Międzynarodowa Standardowa Encyklopedia Biblijna:
ter-sha’-tha, tur’-sha-tha (tirshatha ‚; Hathersatha): tytuł występujący 5 razy w Ezdrasz i Nehemiasz ( Ezra 2:63 Nehemiasz 7:65 , American Standard Revised Version i English Revised Version „gubernator”). W Nehemiasz 8: 9 ; Nehemiasz 10: 1 , Nehemiasz nazywa się tirshatha. U Ezdrasza 2:63 Nehemiasza 7:65, 70 jest to tytuł Szeszbazara lub Zerubbabela. Podobnie jak u Nehemiasza 12:26 , Nehemiasz nazywany jest pechah lub namiestnikiem, co u Ezdrasza 5:14 jest tytułem nadanym również Szeszbazarowi, przypuszcza się, że pechah i tirshatha były równoważnymi terminami, z których pierwsze były pochodzenia asyryjsko-babilońskiego, a drugie pochodzenia perskiego. Według Lagarde’a pochodzi on od baktryjskiej antarekshatry, czyli „tego, który zajmuje miejsce króla”. Według Meyera i Scheftelowitza jest to zmodyfikowana forma hipotetycznego staroperskiego słowa tarsata. Według Geseniusa i Ewalda należy go porównać do rdzenia perskiego „surowy”, „surowego”, tj. „Surowego pana”. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że wywodzi się z babilońskiego korzenia rashu, „aby wziąć w posiadanie”, od którego otrzymujemy rzeczownik rashu, „wierzyciel”. W tym przypadku mogło to mieć związek z poborcą podatków. Jednym z głównych obowiązków perskiego satrapy lub gubernatora, było kalkulowanie i pobraniu podatków (patrz Persia Rawlinsona, rozdział VII). To dość jasno tłumaczy to fakt, że Nehemiasz (7:70) tirshatha ‚podarował skarb, który został wykorzystany w budowie świątyni, tysiąc drachm złota itp., I że u Ezdrasza 1: 8 Cyrus powierzył naczynia domu Pańskiego Szeszbazarowi. To pochodzenie połączyłoby go z aramejską rashya, „wierzycielem” i nowo hebrajskim rashuth, „najwyższą władzą”, „sędzią” (R. Dick Wilson).
GUBERNATORZY KRÓLA KRÓLÓW W JEROZOLIMIE
Trudno uwierzyć, by wybór perskiego gubernatora opierał się jedynie na autorytecie religijnym lokalnego przywódcy, dobór kandydata musiał zapewniać lojalność wybranego wobec władzy centralnej. Szeszbazar udaje się do Jerozolimy w kilka lat po zdobyciu Babilonu pezez Persów. Dość by zweryfikować kandydata pod względem lojalności, ale czy tylko? Może istotne było coś więcej.
SZESZBAZAR
Słownik biblijny Smitha
Szeszbazar ( czciciel ognia ), imię Chaldejskie lub perskie być może nadane Zerubbabelowi ( Ezdrasz 1: 8,11 ; 6: 14,18 ) [ ZERUBBABEL ]
Słownik biblijny Eastona:
O, boże słońca, broń Pana! ( Ezdrasz 1: 8 , 11), być może inna nazwa Zerubbabel (qv), Ezdrasz 2: 2 ; Aggeusza 1:12 , 14; Zachariasza 4: 6 , 10
Międzynarodowa Standardowa Encyklopedia Biblijna:
shesh-baz’-ar (shesh-batstsar lub sheshbatstsar): Sheshbazzar to hebrajska lub aramejska forma babilońskiego Szamasz-aba-ucur lub Szamasz-bana-ucur: „Och, Szamaszu, chroń ojca”. Możliwe, że pełne imię brzmiało Szamasz-ban-Zeri-Babili-ucur: „Och, Szamaszu, chroń ojca (budowniczego) nasienia Babilonu”.
Pierwsi dwaj gubernatorz Jerozolimy, Szeszbazar i Zerubbabel byli mimo zamieszania w tekstach bilijnych różnymi osobami. Szeszbazar był gubernatorem Judy za czasów Cyrusa a Zerubbabel za Dariusza. Możliwe, że Szeszbazar przybył do Jeruzalem za czasów Cyrusa i położył fundamenty, a Zerubbabel przybył później za czasów Dariusza syna Hystaspesa i ukończył budowę świątyni (porównaj Ezdrasza 2:68 ; Ezdrasza 4: 2 Aggeusza 1: 14 ).
Według Ezdrasza 1: 8 Szeszbazar był księciem (Hanasi) Judy, w którego ręce Cyrus włożył naczynia z domu Pańskiego, które Nabuchodonozor wyniósł z Jeruzalem i włożył do domu swoich bogów. Poprowadził wygnańców (?) żydowskich z powrotem do Jerozolimy, kiedy król perski Cyrus zezwolił im na powrót i odbudowę Świątyni. (536 lub 535 p.n.e) W 1:11 powiedziane jest dalej, że Szeszbazar zabrał ze sobą naczynia świątynne i przywiózł z Babilonu do Jerozolimy. U Ezdrasza 5:14 jest powiedziane, że naczynia zostały dostarczone przez Cyrusa temu, co miał na imię Szeszbazar, którego Cyrus ustanowił namiestnikiem (pechah), i dalej napisano, że Szeszbazar przybył i położył fundamenty domu Bożego, który był w Jerozolimie Ez 1,8 nn.; 5,14 nn.
Zastanawiające jest dlaczego Gubernator Szeszbazar wyznawca boga Izraela nosi według tłumaczy imię jednoznacznie związane z kultem ognia, albo słońca (Szamasz). D. Mage pisze: „Namiestnik, o którym Zachariasz ma wiele do powiedzenia, zwłaszcza w czwartym rozdziale jego proroctwa. Shesh-bazzar, co oznacza „czciciela ognia”, został tak nazwany przez Babilończyków w taki sam sposób, jak imiona babilońskie zostały nadane Danielowi, Hananiaszowi Azariaszowi i Miszaelowi (Daniel 1: 7)”. Może więc chodzić o to że lojalność dotyczyła także wyznania gubernatora.
Kolejna alija wyruszyła pod wodzą gubernatora Zerubabela potomka królów Judy.
ZERUBBABEL
ZERUBBABEL
Jego imię jest tłumaczone jako „nasienie Babilonu”Był synem Pedajasza, ale zawsze nazywa się go synem brata ojca, Salathiela lub Szaltiela, przez którego najprawdopodobniej był wychowywany (zob. 1 Kronik 3: 17–19 ). Był on zatem wnukiem Jehoiachina, ostatniego król w bezpośredniej linii od Dawida i dlatego jest prawnie księciem właściwie wybranym na gubernatora (tirshatha). Jest także wymieniony w genealogii Jezusa Mesjasza. Pierwsza (?) Alija (wyjście z Babilonu) miało nastąpić pod przewodnictwem Zerubbabela do 50 000 (Ezdr. 64 „Cała ta wyprawa razem liczyła czterdzieści dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt osób, 65. oprócz ich niewolników i niewolnic; tych było siedem tysięcy trzysta trzydzieści siedem: mieli oni też dwustu śpiewaków i śpiewaczek.”). Żydzi odeszli, jak się przypuszcza, pod koniec pierwszego roku po wydaniu dekretu, czyli w drugim roku od zdobycia Babilonu przez Cyrusa, 536 lub 535 p.n.e., Według innej wersji Zerubbabel przybył jako drugi by dokończyć dzieło Szeszbazara, już za panowania Dariusza ( 529-522 p.n.e.). W drugim roku po powrocie wzniósł ołtarz i położył fundament świątyni na ruinach zniszczonej przez Nabuchodonozora. I w tym momencie wydarzyło się coś dziwnego.
1 Gdy wrogowie Judy i Beniamina usłyszeli, że wygnańcy budują świątynię dla Pana, Boga izraelskiego, 2 przystąpili do Zorobabela, do Jozuego1 oraz przedstawicieli rodów i rzekli do nich: «Chcemy budować z wami, albowiem czcimy Boga waszego jak wy i Jemu składamy ofiary od czasów Asarhaddona1, króla asyryjskiego, który nas tu sprowadził». – 3 Lecz Zorobabel, Jozue i pozostali naczelnicy rodów izraelskich im odpowiedzieli: «Nie wolno wam razem z nami budować domu dla Boga naszego, ale my sami budować będziemy dla Pana, Boga izraelskiego, jak nam rozkazał Cyrus, król perski».
Tylko powracający żydzi, lud posłany przez perskich królów jako koloniści, mieli prawo zbudować świątynię i przywrócić religię, i musiał to być jakiś konkretny powód mimo, że ci, „miejscowi”, czcili tego samego boga. Gdyby „powracający” chcieli tylko przywrócić starą świątynię starej wiary, to jakie ewentualne obiekcje mogliby mieć przeciwko pomoc oferowanej przez rodzimych wyznawców judaizmu? Tymczasem przyjezdni zasłaniają się rozkazami obcego perskiego władcy: „ Jak nam rozkazał Cyrus król perski (sic!). Oczywiste jest, że koloniści robili coś, o czym wiedzieli, że to co zrobią w żadnym wypadku nie zostanie być akceptowane przez wyznających tradycyjny judaizm, dlatego odmówili pomocy. „sami budować będziemy dla Pana, Boga izraelskiego, jak nam rozkazał Cyrus, król perski” Dlaczego król perski wydał taki rozkaz? Jakie to były rozkazy dotyczące religii i jej praw? Otóż może dlatego, że Judaizm miał być nową religią, zreformowaną religią z elementami wyniesionymi z zaratusztrianizmu. A kim byli ci wrogowie Judy?. Była to pozostała ludność żydowska nie wysiedlona przez Babilończyków, w tym Samarytanie czyli Żydzi rdzenni wyznawcy Jahwe! Trzeba było iście karkołomnego tłumaczenia by uczynić z ortodoksów żydowskich, obcych, nie żydów i wrogów.
Tożsamość narodowa Samarytan zaczęła się kształtować w wyniku najazdu (w 732 p.n.e.) i ostatecznego unicestwienia w 722 p.n.e. królestwa Izrael/Samarii przez króla Asyrii Sargona II. Znaczna część mieszkających w nim Żydów została wysiedlona w głąb Asyrii, na ich miejsce sprowadzono zaś innych mieszkańców imperium, co przeprowadzono w czterech kolejnych przesiedleniach w latach: 721 p.n.e., 715 p.n.e., 680 p.n.e. i w połowie VII w. p.n.e. W czasie pierwszego przesiedlenia sprowadzono do Samarii ludność z pięciu północno–mezopotamskich prowincji, w tym również z prowincji Kuteh (Kutim). Z tego powodu Żydzi w przeszłości używali wobec Samarytan określenia Kutim, co miało sugerować, że nie są Żydami, lecz Kutejczykami (nazywali ich również Sydończykami, Szachemitami i Amha’aretami, czyli cudzoziemcami). Czy to nie jest absurdalne i paradoksalne, że powracający wysiedleni żydzi nazywają nie-żydami, i odstępcami od wiary żydów wcześniej powracających z wygnania.Ortodoksyjni Samarytanie byli jednak jakąś przeszkodą w wypełnieniu rozkazów króla. Zdaniem niektórych badaczy Samarytanie jako naród i religia powstali dopiero w czasach Aleksandra Macedońskiego i wywodzą się z wyższych warstw społecznych ówczesnej Palestyny, zarówno spośród Żydów współpracujących z Grekami, jak i społeczności nieżydowskiej. Wersja ta jest jednak odrzucana przez zdecydowaną większość historyków. Jest ona również sprzeczna z badaniami mitochondrialnego DNA Samarytan, które potwierdzają domieszkę asyryjską w ich materiale genetycznym. Do dzisiaj z punktu widzenia ortodoksyjnego judaizmu nie jest jasne, czy Samarytanie są Żydami, którzy wyłączyli się ze wspólnoty, czy też nie-Żydami. Ci niewysiedleni trwali przy judaizmie choć z czasem być może zmienionym pod wpływem innych ludów i mieszanych małżeństw co stanowi główną oś wykluczenia. W ten sposób na ziemiach Judy zaczęły żyć ze sobą dwie społeczności: pro-perska czyli wychodźcy z Babilonu i tradycjonalistyczna czyli ci co nie zostali wysiedleni. Wiele wskazuje na to, że część miejscowych podporządkowała się nowemu „Prawu” bo trudno sobie wyobrazić, że 50 tys. „Babilończyków” wypchnęło gdzieś ludność całej Palestyny. Świadczy też o tym liczba mieszanych małżeństw jakie zastali Ezdarasz i Nehemiasz, ale także postępy w odbudowie świątyni. Widać pierwsi gubernatorzy nie wypełnili misji do końca we wprowadzaniu zmodyfikowanej religii skoro, pojawili się dwaj kolejni choć z jeszcze bardziej niewielką liczbą wychodźców.
EZDRASZ
EZDRASZ – EZRA
Ezdrasz — biblijne imię męskie pochodzenia hebrajskiego. Wywodzi się od hebr. ezerā, ezerāh — „[Bóg jest] pomocą”, aram. ezrā – „pomoc”[1].
„Pisarz”, który poprowadził drugie wyjście wygnańców, którzy powrócili z Babilonu do Jerozolimy 459 r. p.n.e.
W siódmym roku panowania Artakserksesa (Longimana?) uzyskał pozwolenie, aby udać się do Jerozolimy i zabrać ze sobą grupę Izraelitów ( Ezdrasz 8 ). Artakserkses okazał wielkie zainteresowanie przedsięwzięciem Ezdrasza, spełniając jego „wszystkie prośby” i obdarzając go darami dla domu Bożego. Ezra zgromadził grupę wygnańców, prawdopodobnie około 5000, którzy byli gotowi pójść z nim do Jeruzalem, nad brzegiem Ahawy, gdzie odpoczywali przez trzy dni, i zostali przygotowani do marszu przez pustynię, która zakończyła się po czterech miesiącach. Po przybyciu do Judy i Jerozolimy przystąpiono do odbudowy świątyni co spotkało się ponownie z oporem mieszkańców nie należących do grupy powracających: Po wstąpieniu do Dariusza na tron Perski Żydzi wznowili odbudowę świątyni, Wrodzy Żydom Samarytanie i inni mieszkańcy Judei nie tracili czasu na i napisali donos do Dariusza, w którym zawiadamiają o odbudowie murów i ostrzegają go przed buntowniczymi zamiarami Żydów.Jak historia wykazała nie ostatni. W reakcji na donos zaczęto poszukiwać w archiwach królewskich dekretu Cyrusa (qv). Nie znaleziono go w Babilonie, ale w Achmetha – Ekbatanie ( Ezdrasza 6: 2); a Dariusz niezwłocznie wydał nowy dekret, dając Żydom pełną swobodę i kontynowanie prac. Dofinansował także prace budowlane i zezwolił gubernatorowi na przekazanie części podatków na odbudowę.
Za Ezdrasza nastąpiło poświęcenia drugiej świątyni w 515 r. p.n.e. (datowanie niepewne).
Misja Ezdrasza wydaje się różnić od poprzednich ponieważ jego działania podobnie jak później Nehemiasza skupiają się na kodyfikacji, porządkowaniu ksiąg i wprowadzaniu powtórzonego prawa. Pytanie co było przyczyną tak silnego oporu wśród miejscowych i odstępstw u pozostających na miejscu, od pewnego czasu, wychodźców z Babilonu. Dlaczego należało i trzeba było ponownie wprowadzać prawo, które podobno obowiązywało od czasów Mojżesza!
„Wygląda na to, że pomimo wybudowania świątyni, – większość tubylców na wzgórzu nie chciała się zmieniać i utrudniała import zagranicznego kultu. Król martwił się, a kraj należało do końca spacyfikować jako sąsiadów i potencjalnych sojuszników zbuntowanych Egipcjan. Poinstruował Ezdrasza, aby wyznaczył sędziów i kapłanów, którzy mieliby pilnować przestrzegania nowego prawa Judy zgodnie z prawem, Jahwe. Ezdrasz musiał „nauczać w Izraelu ustaw i obrzędów” (Ezdrasz 7:10) i sprawdzić, czy lud Judei jest „w zgodzie z prawem Bożym”. Ezra ustanowił prawo ludowi już związanemu rzekomo 1000-letnim prawem Mojżesza! Czy Żydzi zapomnieli o prawie Mojżesza? Czy musieli się nauczyć nowego prawa od Persów? Wygląda na to że nie nauczał religii, którą znali mieszkańcy Judei. Jest to wyraźna wskazówka, że prawo Mojżesza było prawem Ezdrasza.U Nehemiasza 8 Ezra czytał z księgi prawa, które nie zapisane były ani po hebrajsku, ani aramejsku Ludzie nie mogli ich zrozumieć – słowa musiały zostać przetłumaczone przez kapłanów. W jakim języku czytał Ezra? Nie hebrajski. Jaka to była księga prawa? Mowa jest według Ezdrasza 6: 19-21 i Nehemiasza 10: 28-29, że następują powszechne nawrócenie religijne. Dlaczego Żydzi mieliby nawracać się, przejść na judaizm? Na co się nawracali? Odpowiedzią jest być może judaizm zmieniony na modłę zaratusztriańską, a czytana księga była prawdopodobnie perskim prawem, takim jak później Vendidad napisana po persku. Według rabinicznej legendy gemara również przypisuje Ezdraszowi przejście ze skryptu hebrajskiego na kwadratowy skrypt aramejski czyli pismo persów. Ezra był „pisarzem prawa Boga Niebieskiego”. Dla Persów bogiem niebios był Ahura Mazda, ale tytuł mógł być interpretowany przez wierzących w znaczeniu Jahwe (oczywiście dla Persów Bóg był uniwersalny). Obowiązkiem Ezdrasza było spisanie Bożego prawa ludowi, który podobno miał rozległe prawo własnego boga. Ezdrasz 7: 11-26 czyta kopię listu, który dał mu król Artakserkses, wyjaśniając autorytet swojego stanowiska.” Wszystko t razem dość niespójne jeśli nie uwzględnimy planowego wprowadzania elementów religijnego prawa Persów.
NEHEMIASZ
Nehemiasz jest centralną postacią Księgi Nehemiasza , która opisuje jego pracę w odbudowie Jerozolimy w okresie Drugiej Świątyni. Był gubernatorem perskiej Judei za Artakserksesa I, króla Persji (465–424 p.n.e.). W dwudziestym roku Artakserksesa I (Według przekazu rabinackiego Nehemiasz wrócił odbudować mury Jerozolimy w roku 335 p.n.e. Biblia mówi, że działo się to za panowania Artakserksesa, więc była to połowa V w p.n.e. – 445 lub 444 p.n.e.) Nehemiasz był podobno podczaszym (nosił puchar króla) Artakserksesa. Co pozwoliło mu upomnieć się o los żydów u króla. Widząc, że nieliczna kolonia Żydów w Judzie znalazła się w niebezpieczeństwie i że mury Jerozolimy są zburzone, poprosił go pozwolenie na powrót i odbudowę miasta. Artakserkses wysłał go do Judy jako gubernatora prowincji judzkiej z misją odbudowy, dając mu listy uwierzytelniające i wyjaśniające jego poparcie dla przedsięwzięcia i zaopatrzenie w drewno z lasów króla potrzebne do odbudowy świątyni i miasta Na miejscu Nehemiasz przeciwstawił się opozycji wrogów Judy: – Samarytan, Ammonitów, Arabów i Filistynów. Żydzi wznowili odbudowę świątyni i murów miasta. Wrodzy Żydom Samarytanie i inni mieszkańcy Judei nie tracili czasu i napisali donos do Kserksesa w którym zawiadamiają go o odbudowie murów
DONOS
„WIADOMOŚCI Z CZASÓW PO ODBUDOWIE ŚWIĄTYNI: TRZY SKARGI NA ŻYDÓW
Skarga do Kserksesa
6 Za panowania Kserksesa 5, na początku jego rządów napisano oskarżenie na mieszkańców Judy i Jerozolimy.
Pierwsza skarga do Artakserksesa
7 A za czasów Artakserksesa6 Biszelam, Mittredat, Tabeel i pozostali towarzysze jego wystosowali pismo do Artakserksesa, króla perskiego; litery tego dokumentu były napisane po aramejsku i ułożony był on po aramejsku.
Druga skarga do Artakserksesa
8 7 Komendant7 Rechum i pisarz Szimszaj napisali do króla Artakserksesa przeciw Jerozolimie list tej treści: 9 «Komendant Rechum, pisarz Szimszaj i pozostali ich towarzysze: sędziowie, posłowie, pisarze8, Persowie, ludzie z Erek, z Babilonu, z Suzy – to jest Elamici – 10 i reszta narodów, które uprowadził wielki i dostojny Asnappar9 (ASSURBANIPAL) i osiedlił je w miastach9 Samarii i w reszcie krain transeufratejskich, I dalej9». 11 To jest odpis listu, który oni posłali do niego: «Do króla Artakserksesa – słudzy twoi, mężowie z Transeufratei. Otóż10: 12 Niech król przyjmie do wiadomości, że Żydzi, którzy od ciebie wyszli i przybyli do nas, do Jerozolimy, odbudowują to buntownicze i niegodziwe miasto, naprawili mury i fundamenty domów są założone 11. 13 Otóż: Niech król przyjmie do wiadomości, że jeżeli to miasto będzie odbudowane, a mury jego naprawione, to oni podatku, daniny ani cła nie uiszczą i to w końcu królom przyniesie szkodę. 14 Otóż: Ponieważ mamy obowiązki wobec dworu 12 i nie przystoi nam patrzeć na ograbianie króla, dlatego posyłamy królowi to powiadomienie. 15 Niech poszukają w kronikach twoich przodków, a znajdziesz w nich wiadomość, że to miasto jest miastem buntowniczym, które przynosi królom i prowincjom szkodę, a rozruchy wznieca się w nim od dawien dawna: dlatego zburzone zostało to miasto. 16 Powiadamiamy króla, że jeśli to miasto będzie odbudowane, a mury jego będą naprawione, wtedy działu w Transeufratei mieć nie będziesz».
Decyzja negatywna i jej wykonanie 17 Król przysłał takie rozstrzygnięcie: «Komendantowi Rechumowi, pisarzowi Szimszajowi i pozostałym ich towarzyszom, którzy mieszkają w Samarii i w pozostałych krainach transeufratejskich, pozdrowienie». I dalej 13: 18 «Dokument, któryście nam przysłali, został przede mną w przekładzie odczytany. 19 Przeze mnie został wydany rozkaz, by szukano. I znaleziono, że to miasto od dawien dawna przeciwko królom powstaje, a bunt i rozruchy w nim są wzniecane. 20 I królowie potężni panowali nad Jerozolimą i rządzili całą Transeufrateą, i odstawiano im podatek, daninę i cło. – 21 Zatem wydajcie zarządzenie, by powstrzymać tych ludzi: to miasto nie ma być odbudowane, dopóki taki rozkaz nie będzie wydany przeze mnie. 22 A strzeżcie się, by nie dopuścić się w tym zaniedbania, ażeby nie wzrosła strata na szkodę królów».
23 Wtedy – skoro odpis dokumentu króla Artakserksesa został przeczytany przed kanclerzem *Rechumem, pisarzem Szimszajem i ich towarzyszami – poszli oni pospiesznie do Żydów w Jerozolimie, by pod groźbą użycia siły zakazać im dalszej pracy.”
.Po pierwszej reakcji dzięki interwencji Nehemiasza w sprawie donosu, król w końcu wydał jednak dekret, dając Żydom pełną swobodę kontynuowania prac, jednocześnie zobowiązując satrapę Syrii i jego podwładnych do udzielenia im niezbędnej pomocy. Widać po tym, że pozycja Nehemiasza u króla królów była bardzo silna, skoro gubernator królewski skutecznie przeciwstawiał się satrapie i jego urzędnikom.
Za Nehemiasza odbudowano mury Jerozolimy. Następnie podjął kroki w celu ponownego zaludnienia miasta i oczyszczenia społeczności żydowskiej, egzekwując umorzenie długów, pomagając Ezrze w promowaniu prawa i egzekwując rozwody Żydów z nieżydowskimi żonami. Po 12 latach rządów gubernatorskich, wrócił do króla, do Suzy. Po pewnym czasie ponownie pojawił się w Jerozolimie, gdyż lud popadł z powrotem na swoje złe nawyki. Nie-Żydom pozwolono prowadzić interesy w Jerozolimie w szabat i utrzymywać pokoje w świątyni. Bardzo rozgniewany oczyścił świątynię, kapłanów i lewitów oraz wprowadził w życie prawo Mojżesza (?).
Pytanie kim był naprawdę Nehemiasz prowadzący swoją działalność zarówno w Jerozolimie jak i na dworze królewskim w Suzie. W Biblii on sam twierdzi że był podczaszym króla królów:
„Neh 2.1 W miesiącu Nisan, w dwudziestym roku panowania króla Artakserksesa, usługując mu jako podczaszy, wziąłem wino i podałem królowi, a nigdy przedtem tak źle nie wyglądałem.”
„Nehemiasz sam twierdzi, że był „podczaszym” Artakserksesa. Artakserkses jako pobożny zaratusztrianin, nie mógłbym jednak nawet dotknąć, a co dopiero wypić z rytualnie nieczystego kubka! Chyba, że sam Sam Nehemiasz był by zaratusztrianinem. Skalania w systemie zaratusztriańskim za Achemenidów zaczęło być uważane za wynik działania Ducha Zła, który powodował „kurz, smród, zarazę, choroby, rozkład i śmierć”. Pobożni ludzie musieli trzymać się z dala od tych szkodliwych rzeczy, aby chronić się sami jako dobre stworzenie Ahura Mazdy. Król szczególnie wymagał ochrony i możemy być pewni, że jego słudzy mieli obowiązek przestrzegać zasad czystości. Dzierżawca króla z trudem zajmowałby pozycję służebną, a Nehemiasz musiał być nie tylko sługą. Zwykły sługa nie zostałby podczaszym ani nie został by wysłany do kolonii z tak ważnymi zadaniami, chyba że miał przygotowanie jako mag kapłan zaratusztriański. Nehemiasz wprowadził zbliżone zasady czystości w religii Żydów, a pobożni nadal żyją według nich, chociaż nie rozumieją ich przyczyn. Chodzi o to, że Nehemiasz być może był nie tylko żydowskim gubernatorem, ale królewskim „posiadaczem pucharu”, którego religią był zaratusztrianizm pod innym imieniem.”
opracowanie na podstawie:
Ezra and Nehemiah: Bringing Judaism from Persia
How Persia Created Judaism: The Rise of Persia
Dr Michael David Magee
MATREIAŁY UZUPEŁNIAJĄCY
KŁOPOTLIWA OŚ CZASU
Uczeni podzieleni są według chronologicznej sekwencji działań Ezdrasza i Nehemiasza. Ezdrasz przybył do Jerozolimy „w siódmym roku króla Artakserksesa”. Tekst nie określa, czy król we fragmencie odnosi się do Artakserksesa I (465–424 pne), czy Artakserksesa II (404–359 pne). Większość uczonych utrzymuje, że Ezra żył za rządów Artakserksesa I, choć niektórzy mają trudności z tym założeniem: Nehemiasz i Ezdrasz „wydają się nie mieć wiedzy o sobie; ich misje się nie pokrywają”, jednak u Nehemiasza 12 obaj prowadzą procesje w ramach ceremonii poświęcenia muru. Najwyraźniej byli oni rówieśnikami pracującymi razem w Jerozolimie w czasie odbudowy muru i Jerozolimy, w przeciwieństwie do uprzednio podanego punktu widzenia; ”. Trudności te skłoniły wielu uczonych do przypuszczenia, że Ezdrasz przybył w siódmym roku panowania Artakserksesa II, czyli około 50 lat po Nehemiaszu. Założenie to sugerowałoby, że biblijna relacja nie jest chronologiczna. Ostatnia grupa uczonych uważa „siódmy rok” za błąd pisarski i utrzymuje, że obaj mężczyźni byli rówieśnikami.
KRÓLOWIE KRÓLÓW ACHEMENIDZI
CYRUS II WIELKI (ok. 590-529 p.n.e.)
Cyrus II Wielki, zwany także Starszym – król Persji z dynastii Achemenidów, syn króla Anszanu Kambyzesa I i medyjskiej księżniczki Mandane. Zjednoczył w ramach swojego imperium wiele ówczesnych państw. Znany nie tylko z wielkich osiągnięć wojennych, lecz także z tolerancji i sprawiedliwości. W ciągu niespełna dwudziestu pięciu lat panowania Cyrus podbił większość krajów Bliskiego Wschodu z wyjątkiem Egiptu i plemion Wyżyny Irańskiej.
DARIUSZ I WIELKI (521-485 p.n.e.)
Dariusz, król Persji, był synem Hystaspesa, rodziny królewskiej Achemenidae. Nie od razu zastąpił Cyrusa na tronie. Byli dwaj pośredni królowie, a mianowicie Cambyses (Ahasuerus z Ezry?), syn Cyrusa, który panował od 529-522 pne, a jego następcą został uzurpator o imieniu Smerdis, który zajął tron zaledwie na dziesięć miesięcy. Smerdis był margianinem i dlatego nie podzielał zdania Cyrusa i Kambysesa w sprawie, traktowalania i powrotu żydów Żydów do Jesrozolimy. Wydał dekret zabraniający restauracji świątyni i Jerozolimy ( Ezdrasza 4: 17-22). Ale wkrótce po jego śmierci i wstąpieniu do Dariusza na tron Perski Żydzi wznowili odbudowę świątyni i murów miasta, domniemując, że edykt Smerdisa będzie teraz nieważny, ponieważ Dariusz uprawiał politykę religijną Cyrusa. Wrodzy Żydom Samarytanie i inni mieszkańcy Judei nie tracili czasu na i napisali donos do Dariusza (patrz tekst donosu Księga Ezdrasza 4.), w którym zawiadmiają o odbudowie murów i ostrzegają go przed buntowniczymi zamiarami Żydów.W reakcji na donos zaczęto poszukiwać w archiwach królewskich dekretu Cyrusa (qv). Nie znaleziono go w Babilonie, ale w Achmetha – Ekbatanie ( Ezdrasza 6: 2); a Dariusz niezwłocznie wydał nowy dekret, dając Żydom pełną swobodę i kontynowanie prac, jednocześnie zobowiązując satrapę Syrii i jego podwładnych do udzielenia im niezbędnej pomocy. To z armią tego króla Grecy stoczyli słynną bitwę pod Maratonem (490 p.n.e.). Za jego panowania Żydzi cieszyli się pokojem i dobrobytem. Jego następcą został Ahaswerus (imię odnotowane jedynie w Biblii), znany Grekom jako Kserkses, który panował przez dwadzieścia jeden lat.
KSERKSES I (518 – 465 p.n.e.)
Kserkses I (pers. Chszajarsza). – król perski z dynastii Achemenidów. Panował w latach 485–465 p.n.e. Był synem i następcą Dariusza I Wielkiego. Kontynuowal wojny z Atenami i ich sojusznikami.
ARTAKSERKSES I Długoręki (465 – 424 p.n.e.)
król perski z dynastii Achemenidów, syn Kserksesa I. Kserkses nadał swemu synowi imię Artachszatra (Artakserkses).. Znany z łagodnej polityki wewnętrznej oraz ugodowej polityki wobec krajów sąsiednich. Zakończył wojny z Ateńczykami.
REHUM
„Kanclerz” Artakserksesa, który usiłował go podburzyć przeciwko Żydom ( Ezdrasza 4: 8-24 ) i zapobiec odbudowie murów i świątyni w Jerozolimie.
ZARATUSZTRIANIZM – JUDAIZM
Datowanie powstania Judaizmu i zaratusztrianizmu.
Problem z datowaniem powstania większości religii polega na braku źródeł pisanych z epoki, w której według tradycji działał jej założyciel lub nastąpiło objawienie. Dlatego mamy do czynienia jedynie z HIPOTEZAMI naukowymi, opartymi na stosunkowo nielicznych przesłankach Dotyczy to zarówno judaizmu jak i zaratausztrianizmu.
Tradycja i starożytne przekazy historyczne umiejscawiają judaizm w 2000 tysiącleciu p.n.e. (XV p.n.e.), a zaratusztrianizm między 6500 a 600 rokiem p.n.e.
Tymczasem badania naukowe w jednym i drugim wypadku podważyły te poglądy, ale nie ma pełnego konsensusu naukowego co do datowania.
JUDAIZM
1. Najstarszą część Tory datuje się według starszych hipotez na nie wcześniej niż 950 r. p.n.e.
J. dokument jahwistyczny, Jahwista 950 r. p.n.e.,
E. dokument elohistyczny, Elohista ok. 800 r. p.n.e.
D. dokument deuteronomiczny, (Pra-)Deuteronomium ok. 622 roku p.n.e.
P dokument kapłański VI w. p.n.e.
R ostateczny redaktor połowa V w. p.n.e.
2. Hipoteza uzupełnień van Setersa
W nowych hipotezach np Hipoteza uzupełnień van Setersa deutrominum napisano dopiero w VIII w p.n.e. Van Seters zwraca też uwagę, że idee deuteronomiczne mogły pojawić się w Judzie wraz z uciekinierami z państwa północnego, podbitego przez Asyrię w 722/1 roku p.n.e. Wskazuje na to brak odniesień do tradycji eksodusu i przymierza u tworzącego na południu proroka Izajasza, gdy tymczasem Hozeasz z północy często nawiązuje do niewoli egipskiej i wędrówki po pustyni, krytykuje nieposłuszeństwo prawu i jako pierwszy wspomina o przymierzu, a także potępia kult Baala i podkreśla konieczność monolatrii Jahwe. 2. 3. Hipoteza Bluma
mówi z kolei że Kompozycja Deuteronomiczna i Kompozycja Kapłańska to po prostu dwie wersje historii początków Izraela, połączone w jedno (Pięcioksiąg) dopiero pod naciskiem perskim jako oficjalny dokument o charakterze prawnym utworzonej przez Persów prowincji Jehud. VI w p.n.e.
ZARATUSZTRIANIZM
Nie ma pełnego konsensusu naukowego dotyczącego biografii Zaratusztry który był twórcą Gath kanonu religijnego zaratusztrian.
1. Pod koniec XIX wieku J. Darmesterter (III, 1893, s. lxxv ff., lxxxv ff.) usiłował wykazać, że Gathy były tworem z I wieku p.n.e. najwcześniej na podstawie tego, że wyrażane przez nie idee były inspirowany neoplatonizmem.
2. WB Henning (1951, s. 35-42), a następnie, I. Gershevitch (1995). Na tej samej podstawie okres jego życia umieszczają pomiędzy VII a połową VI wieku. p.n.e.
Teorii tych w świetle nowych odkryć i badań nie dało się utrzymać
3. Mary Boyce, na podstawie analizy i porównań języka awestyjskiego z sanskrytem lokowała życie Zaratusztry w okresie między 1500–1200 p.n.e.
4 według hipotez językowych i społeczno-kulturowych, Zaratusztra żył między 1500 a 1000 p.n.e. lub 1200 i 900 p.n.e.
Większość przyjmuje, że żył on ok. 1000 r. p.n.e.
CHARAKTER RELIGII
Uczeni są zgodni że nie można utożsamiać współczesnego judaizmu czy zaratusztrianizmu z historycznymi formami tych religii.
Judaizm
Hipotezy naukowe głoszą, że w religijnej i teologiczno-historycznej perspektywie, niepodlegającym dyskusji punktem startowym jest to, że Jahwe był czczony od samego początku jako PLEMIENNY bóg obu państw, Izraela i Judy, które zaczynają się kształtować w X wieku p.n.e. Zatem Jahwe musi być starszy i pochodzić z okresu przedpaństwowego, z pierwszego etapu epoki żelaza czyli z XV w p.n.e.
1. Badacze wskazują, na pierwotnie plemienny charakter Jahwe (zob. M. Leunberger, YHWH’s Provenance from the South, w: The Origins of Yahwism, red. J. van Oorschot, Berlin 2017, s. 157 i nast. Leunberger, YHWH’s Provenance…, op.cit., s. 162.) Nie specjalnie różniącego się później od innych bogów Kananejskich.
2. Brakuje jednak nam jakiegokolwiek bezpośredniego dowodu na to, że na terenie Syrii czy Palestyny, w okresie przedpaństwowym ludu Izraela, ktoś znał i czcił boga Jahwe.
3. Nie mamy żadnego jahwistycznego toponimu z terytorium Palestyny. Imiona jahwistyczne spotykamy w źródłach (pozabiblijnych) dopiero w okresie państwowym, Izraela i Judy.
4. Hieroglificzne przedstawienie słowa „Jahwe” odpowiada hebrajskiemu tetragramatonowi jako Y-H-Wa-A/E. Najstarsze znane poświadczenie tego słowa w historii pochodzi XIV wiek p.n.e. „słowa”, a nie „imienia”, ponieważ w tym tekście „Jahwe” to nie jest imię boga: to toponim. Ten Egipski termin oznacza grupę wędrownej ludności nie imię boga.
5. Z kolei w inskrypcji w Kuntillet ‘Ajrud Błogosławieństwa te zostają wypowiedziane w imieniu: Jahwe z Samarii i jego Aszery (yhwh šmrn ul aszret). rzecz jasna padło pytanie kim Była Aszera (żoną boga Jahwe?). Przykładów i wątpliwości co do realnego monoteizmu przed Salomonem jest bardzo wiele.
6. Ciągły problem wyznawców Jahwe z popadaniem w politeizm, i kult Baala oraz innych bóstw kananejskich każe także sceptycznie podchodzić do pomysłu wczesnego monoteizmu Żydów.
Zaratusztrianizm
W odróżnieniu od Judaizmu kanon religii jest wyrażony w najstarszej niewątpliwie części Awesty w Gathah i co do tego nie ma wątpliwości. W gathah w zawrtej formie jest przedstawiony bardzo konsekwentny i spójny obraz religii pozbawiony prawie sprzeczności co świadczy o tym, że powstał w stosunkowo krótkim czasie i był dziełem jednego autora. To zasadniczo różni Gathy od często wzajemnie wykluczających się wątków biblijnych, gdzie wyraźnie widać ich sklejanie w całość z wielu przekazów. Odrzucenie pochodzących od Arymana politeizmu i kultów demonicznych, Hepatada Ahura Mazdy, kult jednego dobrego Boga, stwórcy i inne podstawowe zasady zawarte w Gathah są w poźniejszych pismach jedynie rozwijane i
1. Gathy Zaratusztry i korpus Jasny są datowane są od analizy Mary Boyce jako równoległe do korpusu Wed Indyjskich między 1500-1000 r. p.n.e.
2. Dane archeologiczne z Azji centralnej świątynie ognia – Sanktuarium Topaz Gala Depe zostało zbudowane w pierwszej połowie I tysiąclecia p.n.e.
3. Argumenty lingwistyczne (staro-awestyjski bliźniak sanskrytu), i opisana w gathah struktura społeczna. Skłaniają nawet w nowszych hipotezach do datowania gath nawet na okres 1800 - 1400 p.n.e.
5. Powstanie większości reszty Awesty do VII w p.n.e.
6. W VIII w przed naszą erą język awestyjski był już martwy i nie używany. stąd twórcy Wendidad musieli tę część Awesty spisać przypuszczalnie przed VIII w p.n.e.
Inskrypcja Dariusza w Behistun 520 r. p.n.e. ii tabliczki elamickie świadczą o istnieniu ukształtowanej religii zaratusztriańskiej z elementami pierwotnego Mazdaizmu. Zakłada się więc że około VI w. p.n.e. ukształtował się już zasadniczy kanon religijny który skodyfikowano w czasach Partów i Sasanidów.
W przypadku obu religii mamy do czynienia z długim procesem powstawania jej ostatecznej formy i długotrwałym przekazem ustnym. należy również zwrócić uwagę na rolę imperium Achemenidów w kształtowaniu judaizmu w jego obecnej formie od czasów Cyrusa Wielkiego co podnosi między innymi hipoteza Bluma. Zaratusztrianizm miał już wtedy ostatecznie sformułowaną w Gathah koncepcję boga uniwersalnego adresowaną do wszystkich ludzi i istniejący od dawna zestaw praw. Podczas gdy bóg Izraela był dalej bogiem wyłącznie żydowskim wykluczającym z kultu nawet Samarytan.
WPŁYW ZARATUSZTRIANIZMU NA JUDAIZM II.
Prezentujemy tłumaczenie artykułu wybitnej Iranistki i specjalistki w problematyce zaratusztrianizmu, prof Almut Hintze z Uniwersytetu Londyńskiego (SOAS), która wskazuje, że żydowskie święto Purim wywodzi się z zaratusztriańskiego święta Frawardigan, a także na genezę Księgi Estery jako wyjaśnienia pochodzenia, tego święta. Ukazuje też niehistoryczność tej księgi.
GRECKIE I HEBRAJSKIE WERSJE KSIĘGI ESTERY
I ICH IRAŃSKIE POCHODZENIE.
Zwój Estery ze swoją malowniczą oprawą od wieków cieszy się dużą popularnością wśród społeczności żydowskiej. Historia rozgrywa się na dworze królewskim w Suzie w Elamie, dworze najpotężniejszego króla perskiego, o którym mówi się (Esth. 1.1), że rządził 127 prowincjami od Indusu po Nil.Narracja tej historii ujawnia intymną znajomość perskiego dworużycie i zwyczaje” i istnieje pewne prawdopodobieństwo, że jądro tej historii było skomponowana w samej Persji w okresie Achemenidów.
1. Kserkses kontra Artakserkses
W tekście hebrajskim król nosi imię nonx („hasweros). W wyniku odszyfrowania inskrypcji staroperskich w Behistun zweryfikowano identyfikację tego imienia przez JJScaligera ze staroperskimi. xsaya-aršan”. Greckie tłumaczenie imienia staroperskiego brzmiałoby odpowiednio Bépens.Jednak wersja Septuaginty Estery brzmi Aptatépens. Inne nazwiska są zachowane w całej księdze. Tak więc Septuaginta i Hebrajski tekst masorecki różnią się co do osoby potężnego króla, którego panowanie stanowi tło tej historii.To, z czym mamy tutaj do czynienia, wcale nie jest kwestią historyczną. Cała historia nie może rościć sobie pretensji do jakiejkolwiek historyczności w węższym tego słowa znaczeniu. To legenda i jako taka powinna być traktowana. Nie ma więc sensu szukać historycznych dowodów na istnienie postaci wspomnianych w historii Estery. Królową u boku Kserksesa była Amestris, a nie Waszti ani Estera; żaden z trzech królów zwanych Artakserksesem nie miał małżonki o imieniu Waszti lub Estera. Znaczenie imienia króla, czy to Kserkses, czy Artakserkses, polega na tym, że stanowi ramy opowieści. Co znamienne, wszystkie opisane wydarzenia rozgrywają się na dworze potężnego króla perskiego w Suzie.W Księdze Estery 2,5-6 czytamy, że Mardocheusz został uprowadzony jako jeniec do Babilonii pod rządami Jehojachina w 596 r. p.n.e. Niehistoryczny charakter tej historii jasno wynika z faktu, że utożsamianie króla z Kserksesem lub z którymkolwiek z trzech królów noszących imię Artakserksesa prowadzi do absurdalnego eniosku, że Mardocheusz, starzec w wieku około 140 do 260 lat, miał kuzyna w wieku około dwudziestu lat. Jest więc jasne, że nie ma sensu historyzować całej historii wtórnie. Tej historii w ogóle nie można rozumieć jako relacji historycznej. Wręcz przeciwnie, jest to legenda etiologiczna, wyjaśnianiająca w formie mitów lub legend przyczyny powstania tradycji, obrzędów itp która daje biblijną legitymację świeckiej świętu o perskim rodowodzie.Nie możemy rozstrzygnąć, które imię króla jest oryginalne, ale jeśli przyjrzymy się bliżej różnicom między hebrajską i grecką wersją tego zwoju, wydaje się prawdopodobne, że greckie brzmienie jest bardziej autentyczne.
2. Haman kontra Bougajos
Inna niezwykła różnica między wersją grecką i hebrajską polega na epitecie Hamana. Podczas gdy Haman ma epitet רגגאה (ha „gagi)„ Agagita ”w tekście hebrajskim (Esth. 3.1 itd.), W Septuagincie nazywany jest „Aγav Boυγαιoς”. Atrybut רגגאה (ha „gagi) Agagity” odnosi się do Agaga, króla Amalekitów, wroga par excellence Izraelitów. Po raz pierwszy jest wymieniony w Księga Wyjścia 17.8ff., gdzie podano, że Amalekici zaatakowali Izraelitów w czasie ich exodusu z Egiptu. Ponieważ plemię Amalekitów zostało jednak wytępione w ciągu VIII wiek p.n.e. (I.Sam.15), hebrajski termin jest najwyraźniej reinterpretacją pierwotnie innego epitetu, który jest zintegrowany z tłem historycznej tradycji Izraelitów.
Grecki epitet „Aγav Boυγαιoς” (Bougaios)jest zatem bardziej bliskim oryginałowi odczytem. Może wskazywać bezpośrednio na pochodzenie irańskie. Jeśli Boυγαιoς jest uważany wraz z Lewym za forma dialektu południowo-wschodniego języka aramejskiego, gdzie samogłoska α poprzedzona 1 może być przesunięta na u, wówczas Boυγαιoς oznacza Bαγαιoς” i jest pochodną irańskiego słowa Baga – „Bóg”.
Nie jest to jedyna dialektalna cecha języka aramejskiego w Księdze Estery. Tekst hebrajski zawiera dużą liczbę aramejskości w brzmieniu, szyku słów i strukturze składniowej. Paton” i Moore podają listę ponad 30 zapisów. Konwencje ortograficzne irańskich słów i nazw własnych w masoreckim tekście Estery są takie same jak w imperialnym języku aramejskim z okresu Achemenidów.
3. Purim kontra Фроνрαἰα (fronraia)
Nazwę święta purim, która oznacza „losy”, tłumaczy etiologiczna legenda, że dzień prześladowań Żydów został wyznaczony przez losowanie: Estery 9,24 „Ponieważ Haman, syn Hammedaty, Agagita, wróg wszystkich Żydów, uknuli spisek przeciwko Żydom, aby ich wytępić, i rzucili Pur, to jest los, aby ich wytracili i wygubili”.
Relacja Józefa Flawiusza z historii Estery (Antiquities XI 183-296), oparta na zachowanej wówczas wersji Septuaginty, nie wspomina o epizodzie rzucania losów. To pokazuje, że jest to dodatek drugorzędny, ponieważ jeszcze w czasach Józefa Flawiusza (tj. Pod koniec I wieku n.e.) nie było żadnej wzmianki o epizodzie „rzucania losów”.
Wysuwano różne teorie dotyczące pochodzenia Pürim (zob. Paton, Esther, s. 77-94). Lewy utrzymuje pogląd, że pierwotna nazwa święta brzmiała Aram., którego etymologią ludową łączył ze wspólnym rdzeniem semickim Hebr./Aram. (pārar / pºrar), akadyjski paräru „zniszczyć”. Twierdzi, że nazwa została wybrana, ponieważ historia dotyczy zniszczenia. Jednakże, ponieważ znaczenie tej aramejskiej liczby mnogiej to „kruszenia”, to wyjaśnienie nazwy święta nie ma większego sensu. Ale jeśli odłożymy na bok formę hebrajską i spojrzymy na greckie warianty odczytu, pomogą nam one zbliżyć się do pochodzenia święta Purim. Forma nazwy święta brzmi Фроνрαἰ (Fronrai) we wspólnym tekście Septuaginty. Józef Flawiusz nazywa to Фроνрαἰα (Fronraia). Ms.93a lucjanickiej wersji tekstu greckiego przekazuje formę Фоνрδἰα (Fonrdia) Ks. Estery 9,26.To właśnie P. De Lagarde jako pierwszy zaproponował, aby opovpię, a zwłaszcza lucjańską odmianę Фоνрδἰα, połączyć z nazwą perskiego święta fravardigan. Nazwa święta została skrócona do frördīgān w mowie ludowej co najmniej w okresie sasanidzkim, a pisownia frördigan występuje także w dokumentach syryjskich. W mazdejaskim kalendarzu Armenii nazwa ostatniego 16 miesiąca roku Hrotic”, Gen. pl. zależne od „miesiąca” amis, pochodzi z dyssymilacji od „Hrt-ic”, ponieważ czasami zapisuje się również to imię. Rdzeń Hrtt- wraca do partyjskiego *frort- < *fravart-. Historyk bizantyjski Menander Protector (koniec VI w. n.e.), ks. 9,1 odnosi się do święta perskiego jako Фроνрδἰγαν (Fronrdigan) C (Фоνрδἰγαν [Fonrdigan[ według innego kodowania.).Sekwencja -rd- perskiego fravardigan jest zachowana w wariancie lucjańskim, podczas gdy powszechna forma Фроνрα- z LXX zachowała dwa -r-. Grecka forma Фроνрα przywodzi na myśl Фроνрαἰα (Fronraia) „czuwać, strzec” i być może nawet kontynuje pewien aspekt znaczenia irańskiego frauuași (Frawaszi)– „siła ochraniająca, duch opiekuńczy”. Liczba mnoga perskiego imienia odpowiada liczbie mnogiej hebrajskiego i greckiego.
4. Adaptacja elementów obcych
Tutaj również należy szukać perskiego tła, które przebija całą historię Estery. Najważniejszy jest fakt, że święto Purim zbiega się z Zaratusztrianskim Świętem Fravardigan 14 dnia Adar. Fravardigan obchodzono w ciągu ostatnich dziesięciu dni perskiego roku, w tym pięciu dni epagomenalnych, które były niezbędne do zrównania 360-dniowego religijnego roku zoroastryjskiego z rokiem słonecznym na wzór 365-dniowego kalendarza egipskiego. Perski Fravardīgān, nazwa skrócona od środkowoperskiego rōzän fravardigan „dni Frawaszi”, to święto zoroastryjskie, na które Frauuaši, duchy zmarłych, są zapraszane do do domów. Święto kończy się dniem Now Ruz (Nowy Rok). Istnieje uderzające podobieństwo między zwyczajem, o którym mowa w Księdze Estery 9,22, polegającym na wymianie prezentów podczas Purim, a perskim zwyczajem wymiany prezentów w ten sam sposób w Now Ruz: Estera 9,22 „A Mardocheusz napisał te rzeczy i wysłał listy do wszystkich Żydów którzy byli we wszystkich prowincjach króla Ahaswera, bliskich i dalekich, aby ustanowili między nimi czternasty dzień miesiąca Adar i piętnasty dzień tego samego roku, jako dni, w których Żydzi odpoczęli od swoich nieprzyjaciół, a miesiąc, który im się obrócił, ze smutku w radość, a ze smutku w dzień dobry, aby uczynili je dniami uczt i radości, i posyłania sobie nawzajem części i darów dla ubogich ”.
5. Wniosek
Różnice między hebrajską i grecką wersją opowieści o Esterze, jak również aramejskie formy wielu imion oraz aramejskie wpływy w dykcji i konstrukcji tekstu hebrajskiego pozwalają przypuszczać, że obie wersje tekstu są dwiema różnymi adaptacjami jednego oryginał skomponowany prawdopodobnie w południowo-wschodnim środowisku języka aramejskiego. Należy podkreślić, że tekst grecki nie jest tłumaczeniem tekstu hebrajskiego, który przetrwał do naszych czasów.Zaobserwowane rozbieżności, tj. imię króla Kserkses/Artakserkses; epitet Hamana Agagity/Bougaiosa; nazwy święta Pürim/Fronrai(a) są wyjaśniane jako różne adaptacje tradycji, przy czym Septuaginta lepiej zachowuje pierwotną formę niż tekst hebrajski. Relacja hebrajska posunęła dalej proces osadzania tej historii w kontekście biblijnym. W ten sam sposób hebrajska etymologizacja Purim jako „losy” jest późniejszym dodatkiem, o którym wczesne wersje Septuaginty nic nie wiedziały, co jasno wynika z relacji Józefa Flawiusza. Perskie pochodzenie święta Pürim jest ukryte w wersji hebrajskiej, natomiast grecka forma Фроνрαἰ[α] (fronrai[a]) zachowuje ślady pierwotnej nazwy święta, jaką jest perski Fravardīgān. Włączenie obcych tradycji do religijnego ortodoksyjnego tła jest dość powszechne. W tradycji chrześcijańskiej znajdujemy wiele analogii do tego procesu. Obchody Bożego Narodzenia w dniu przesilenia zimowego sięgają rzymskiego święta Sol Invictus. Zwycięstwo światła nad ciemnością jest utożsamiane z alegorycznym zwycięstwem życia nad śmiercią: narodzinami tego, o którym mówi się, że jest światłem. Chrystus zajmuje miejsce boga słońca. W ten sposób pierwotnie pogańskie tradycje. zostały włączone do wspólnego tła wiary chrześcijańskiej; dziwne i nie do pogodzenia politeistyczne pochodzenie święta jest ukryte przed zwykłymi wyznawcami. Stara liturgia daje więcej wskazówek na temat tego związku: „Dziewica urodziła, światło wzmaga się” – tak brzmiała formuła święta boga słońca w Aleksandrii. W liturgii chrześcijańskiej znajdujemy tę samą formułę celebracji narodzin Chrystusa. W Księdze Estery widzimy przykładowo, jak popularna tradycja perska została włączona w ramy żydowskie.
źródło: Irano-Judaika III, Jerozolima 1994
Źródła:
https://www.facebook.com/Zaratusztrianie/posts/1297385003631694
https://zaratusztrianiepolscy.home.blog/2020/02/07/jak-persowie-tworzyli-judaizm/
https://www.facebook.com/Zaratusztrianie/posts/4189959584374207
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02ofSswdjBEirnGPx6WbQW32P6p7uC5SiZXfDMK4NUuKz6CmRdA5sUypVPLmi8nf3Fl&id=100077434633790&__cft__[0]=AZUGs8STnMq9TFn6eTXty6z5XImFaXNyprsRjBnJUf3ivWWkqUrYWeCnHaHRG92ifIP7eXDhAW2rR3d7a5B9aFpvMAxtbHfWCldXhTozJZidt8LvVr7XTIg95ixnpCqJ6wyhk1pZ3YnW4ZUAybSJQ2ELs1Bdr19qHEXUVgfwD2TKsTuRBTMkZnP3Z7zjMCcrogU&__tn__=%2CO%2CP-R
https://bit.ly/2WPNnwa
https://bit.ly/2WPNnwa
Komentarze
Prześlij komentarz